Şeyh Bedrettin İsyanı

Şeyh Bedrettin İsyanı

Şeyh Bedrettin'in önce Anadolu ardından Balkanlarda başlattığı bu isyan aynı zamanda Osmanlı döneminde meydana gelen ilk dinci isyan olma özelliğini taşır.

Şeyh Bedrettin, çocuk yaşta başladığı din eğitimi ile önce Bursa'ya gelmiş, Bursa'da dönemin ünlü hocalarından biri olan Koca Mahmud Efendi'den dersler aldı. Ardından eğitim hayatı kademe kademe yükselerek önce Konya, ardından Suriye ve Kahire'de yüksek eğitim görmüştür. Kahire'de ki hocası Hüseyin Ahlati'nin tavsiyesi üzerine Tebriz ve İran'da bir şehir olan Kazvin'e giderek burada Batıniliği öğrenir. Batınilik, Kur-an'ın derin anlamlarının olduğunu, bu anlamların ise yalnızca "masûm" zatlarca anlaşılabileceğini, harflerin rakamlara dönüştürülerek yapılan bir takım hesaplamalar ile (Ebced) gizemli bilgiler edinilebileceğini, bunun yanında antik İsrailiyat'ta da geçen kabalistik bir takım görüş ve fikirleri benimseyen ve henüz ortaya çıkmış sıradışı bir inanıştı. Bu inanışın kökenleri Alamut Kalesine ve Hasan Sabbah'a kadar dayanıyordu. Bu akım zamanla Ahmet Yesevi'nin öğretisi olan Bektaşiliğe nüfuz edecek, önce Bektaşiliği Batınilikle harmanlayacak, ardından Şii'lik ve Alevilik gibi farklı akımların ortaya çıkmasına zemin hazırlayacaktır.

İran, Kazvin'den Kahire'ye dönen Bedrettin, hocası Ahlati'nin tavsiyesiyle kendisine büyük saygı besleyen Memlük Sultanı Berkuk'un oğlu Ferenç'in hocalığını yaptı. Ahlati'nin 1397 yılında ölümü üzerine vazifesini bırakarak şeyhinin yerine geçti.

Şeyh Bedrettin, bir müddet sonra da Anadolu'ya dönerek çeşitli bölgelere seyahatler düzenledi. Önce Karaman ve Germiyan Beyliklerinin topraklarına gitti. Menderes Vadisi boyunca ilerleyerek Aydın'a geldi. Nizar köyünde en önemli müritlerinden Börklüce Mustafa ile tanıştı. Daha sonra Tire üzerinden İzmir'e geçti. Kütahya ve Domaniç üzerinden Bursa'ya yaptığı yolculuğu sırasında Sürme köyünde diğer önemli müridi Torlak Kemal ile tanıştı. Rumeli'ye geçerek Edirne'ye yerleşti. Şeyh Bedreddin'in bu faaliyetleri Osmanlı Devleti'nin parçalanıp şehzadelerin birbirleriyle mücadele ettiği döneme denk gelmiştir.

1402 yılında başlayan Fetret Devri sırasında da Edirne'de kendi hükümdarlığını ilan etmiş olan Yıldırım Bayezid’in oğlu Musa Çelebi tarafından 1411 yılında kazasker olarak vazifelendirildi. Ancak Yıldırım Bayezid’in diğer oğlu I. Mehmet ülkede düzeni ve asayişi 1413 yılında sağlayınca görevinden alınarak ilim ve erdemine saygı duyulduğundan maaş bağlanarak İznik'e gönderildi. Bunun üzerine Şeyh Bedreddin, eski müritleri olan Börklüce Mustafa ile Torlak Kemal'in Aydın ve Manisa gibi farklı yerlerde faaliyetlerini arttırdıklarını duyunca hacca gitmek bahanesiyle çocuklarını bırakarak Kastamonu'ya geçmiş, buradan da Sinop limanından Karadeniz yoluyla Eflak voyvodasının yanına gitmiştir.

Şeyh Bedrettin, Eflak'tan ayrılıp, Osmanlı topraklarına geçip Silistre, Dobruca ve Deliorman bölgelerinde de görüşlerini yayarak çok sayıda taraftar kazanmıştır. Daha sonra ayaklanmanın merkezi olarak Deliorman'ı seçerek üç ayrı yerde birden müritleriyle birlikte Osmanlı Devleti'ne karşı bir isyan başlatmıştır. Fakat bu girişiminin sonucunda yakalanarak padişahın bulunduğu Serez'e gönderilmiştir.

Kazaskerliği sırasında kethüda olarak yanına aldığı Börklüce Mustafa, Bedreddin'in sürgüne gitmesiyle beraber Aydın'a döner. Burada Osmanlı idaresinden memnun olmayan köylüleri ve yoksul dervişleri etrafına toplayarak isyan eder. İsyanın merkezi Karaburun Yarımadası'dır. İsyancıların sayısını Bizanslı tarihçi Dukas 6.000, Osmanlı tarihçilerinden Şükrullah bin Şehabettin 4.000, İdris-i Bitlisî ise 10.000 olarak verir. İsyanı bastırmak üzere harekete geçen Saruhan Beyinin ordusu bozguna uğrar. Bunun üzerine Sultan Çelebi Mehmed (I. Mehmet) oğlu Murat ile veziri Beyazıt Paşa'yı bölgeye yollar. İsyan bastırılır, isyancılar Börklüce Mustafa'nın gözü önünde kılıçtan geçirilir. Börklüce Mustafa ise bir deve üzerinde çarmıha gerilerek öldürülür ve şehirde dolaştırılır.

Börklüce isyanıyla muhtemelen aynı zamanlarda, Manisa civarında Torlak Kemal liderliğinde bir isyan daha patlar. Daha küçük olan bu isyan da şiddetle bastırılır ve isyancılar öldürülür.

Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal isyanlarının Bedreddin'in onayıyla gerçekleşip gerçekleşmediği belirsizdir. Ancak bu kişilerin Bedreddin'in müritleri olduğu konusunda tüm kaynaklar hemfikirdir.

Şeyh Bedrettin, Osmanlı Padişahı I. Mehmet zamanında yakalanarak 18 Aralık 1418 tarihinde Serez, Yunanistan’da 59 yaşında idam edilerek ölmüştür.1961'de de kemikleri, Divanyolu'ndaki II. Mahmut Türbesi haziresine defnedilmiştir.