Nilüfer Şasev Özbek

Babasının yargıç olmasından dolayı birçok ilde çocukluğu geçen Nilüfer Şasev Özbek, Balıkesir İvrindi’de doğdu. İlk Orta ve lise öğrenimini İstanbul’da tamamladı.

Sanata yatkınlığından dolayı lisans eğitimini plastik sanatlar üzerine yapma kararı aldı. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Bölümü’nü bitiren sanatçinin öğrenciyken yaptığı çalışmaları çeşitli karma sergilerde yer aldı.

Öğrenim gördüğü yıllarda uzunca bir süre edebiyata da yöneldi, özellikle biyografileri inceledi.

Lisans eğitimini tamamladıktan sonra bir dönem biyografi kitapları yazdı. Yüksek Lisans yapmak için Yeditepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’ne girdi ve Resim bölümünde master’ını tamamladı. Bu dönemde yaptığı eserleri çeşitli sergilerde yer aldı.

Ressamların eserleriyle psikolojik profili arasındaki etkileşimler ilgi alanına girdiği için, yüksek lisans tezini “ÇAĞDAŞ SANAT AKIMLARI RESSAMLARININ PSİKOLOJİK DURUMLARININ ESERLERİNE YANSIMASI” konusunda hazırladı

Son dönem resim çalışmalarında ağırlıkla “jilet” imgesi ile öne çıkan ressam, halen Ergin İnan Sanat Atölyesi’nde ve kendi özel atölyesinde çalışmalarını sürdürmektedir

Evli ve bir çocuk sahibi olan Nilüfer Şasev Özbek, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Felsefe eğitimine de devam etmektedir.

“Jilet Giyinmiş Kadın” isimli yapıtı bu çerçevede anlam kazanmaktadır. Kadının üzerinde bulunan Straplez elbisenin tamamı jiletten oluşturulmuştur. Bu keskin jiletler hem tehlikeyi işaret etmekte hem de jiletler başka bir objeye dönüştürülerek şiddet kabul edilebilir seviyeye çekilerek işlevsizleştirilmektedir.

Aslında Özbek’in vurgulamak istediği şey bunların da ötesine geçerek, kadın-güzellik, güzellik-cinsellik, cinsellik-sahiplenme, sahiplenme-tehlike sarmalına da bir gönderme olarak okunabilir. Sadece kadının değil, kadının istemi dışında ona dokunmaya çalışacak ellerin de kesileceğinin bir uyarısıdır bu.

Sanatçı niçin yaratır, yaratmanın kaynağı nedir, yaratıcılık süreci nasıl işlemektedir ve yaratıcılığın motivasyonları nelerdir?” gibi sorulara psikanaliz, Freud’un çalışmalarını referans alarak ‘bilinçaltı’ cevabını vermişti. Böylece insan zihnini topografik ve yapısal olarak ele alan Freud, esas vurguyu bilinçaltına yaparak, sanatçının bastırma süreci sonunda başta çocukluktan kalma kompleksleri olmak üzere tatmin edemediği arzu ve isteklerini sanatı yoluyla doyuma ulaştığını öne sürmüştü.

Sanatçı psikolojisinin, biyografisinin, kişilik yapısının ve bilinçaltı gibi hususi özelliklerinin, eserine yansıdığı üzerine temellenen psikanaliz, sanatçıya dönük bir eleştiri kuramıdır.

Freud’un bu analizlerini esas alarak, “İkinci Bölüm”de “Ressamın Psikolojik Durumu”nu incelerken, sanatçının ruhsal gel-gitlerini, ahlak anlayışını, zevklerini, üzüntü, acı, keder, sevinç, heyecan, mutluluk gibi duygularını resme yansıttığından ve aynı anda da kendi aydınlanma ve bilinçlenme serüvenini yaşadığından bahsetmiştik. Bunun yanısıra, çevresel/dönemsel faktörlerin de sanatçının eserleri ve yaratıcılığı üzerinde olumlu/olumsuz sonuçlar yarattığı söylenebilir.

Bu bağlamda, Nilüfer Şasev Özbek’in son dönem resim çalışmalarıyla psikolojik profili arasındaki etkileşimler irdelenebilir.

Nilüfer Şasev Özbek’in son dönem resim çalışmalarına bakıldığında ağırlıkla “jilet” imgesinin öne çıktığı görülecektir. Bu imgenin, aynı dönemde yaptığı diğer eserine de sirayet etmesinin yanı sıra, kendi otoportresiyle resmettiği “Jilet Giyinmiş Kadın”, yine kendi bedenini bir obje olarak kullandığı “Jilet Kanatlı Melek” ve “Tarlabaşı” çalışmalarında da jilet imgesi direkt kullanılmaktadır.

Jilet’in sözlük anlamına bakıldığında “İnce çelikten yapılmış iki yanı ya da tek yanı keskin tıraş bıçağı” diye tanımlanır. (TDK Sözlük)

“Jilet gibi” sözcüğü günlük hayatımızda çok sık kullanılır. “Jilet gibi adam”, “jilet gibi pantolon”, “sözleri jilet gibi”.. Buradaki kasıt, düzgün, keskin, ödün vermeyen anlamlarını içermektedir. Diğer yandan yine toplumumuzda çok sık kullanılan “jilet atmak” deyimi ise, “kendine jilet ile zarar vermek veya jilet ile birine saldırmak” şeklinde tanımlanmakta ve yazar Kerim Korcan’dan “İki jilet at, çiçeğe yatmış hasta gibi hurda et yüzünü!” alıntısıyla tanımlamasını temellendirmektedir.

Evet, çok açıktır ki toplumumuzda “jilet” kavramının kullanıldığı yer, Kerim Korcan’dan yapılan alıntıda da çok bariz görüldüğü üzere “kesmek, parçalamak, ödün vermemek” üzerine kuruludur. Toplumumuz yaşadığı sorunları ve aldığı yaraları iyileştirmek yerine “jilet atmak”la çözmektedir. Yani sorunlar kesilip atılmaktadır. Ve bu kesip atma eylemini yapanlara, toplum hayranlık duymaktadır. Dolayısıyla bu haliyle de toplum, evlerden, sokaklardan başlayarak hayatın bütün dokusuna yayılan kabullenilmiş, alışılmış bir şiddetle ve gizli bir “tehlikeyle” yüz yüzedir.

Nilüfer Şasev Özbek’in kişilik karakterinde ise jiletlemek yani “kesip atmak” eylemine ve şiddetin içselleştirilerek kabul görmesine ödün vermemek vardır. Özbek, kesip atmayı değil, yaşamında karşılaştığı sorunlarda da “iyileştirmeyi”, “sağaltmayı” yöntem olarak tercih etmektedir.

Yapıtlarında, hayatın her alanında karşılaşılan görülen/görülmeyen “tehlikelere” dikkat çekerken, aslında bir yandan da “şiddet aracı” olan objeyi başka objelere dönüştürerek “oyun” oynamaktadır. “Evet, evlerden sokaklara, sokaklardan kamusal alanlara yayılan bir şiddet/tehlike var ama bu sorun gizlenerek değil açığa çıkartılarak çözümlenebilir” demektedir Özbek. Eserlerindeki mesaj yalın ve nettir: “İyileştirmek istediğin hastalığı açığa çıkart!”.

Özbek profilindeki bu özelliğini, etkileyici üçlü eserinde çok yalın bir şekilde ortaya koymuştur. Şöyle ki bu yapıtlarında; jilet giyimli bir kadın, jilet kanatlı bir melek ve jiletten çamaşırlarını kurutmak için asan Tarlabaşı semtini ana tema olarak tercih etmesi, bu tercihlerinde ne kadar dirayetli olduğunu da göstermektedir.

Özbek’in “Jilet Kanatlı Melek” eserini detaylı irdelemek için önce “kanat” sembolünün tarihsel anlamlarına bakmak gerekecektir.

Kanat, uçma fonksiyonunu sağlayan bir araç oluşundan ötürü yükselme, ilahi olana yönelme, yüksek enerjiler kullanma, sevgi gibi yüksek seviyeli bilgi alma ve yayma, ruhsallık ve semavi düşünceyle ilişkilendirilen bir semboldür. Kanat sembolü; kartal, şahin, leylek gibi kanatlı kuşlarla olduğu gibi insan, boğa, at, yılan gibi uçamayan hayvanlarla ve yıldız, güneş gibi göksel sembollerle de ilişkilendirildiği görülmektedir. Sembolün çeşitli şekillerde kullanımlarına Asur, Pers, Aztek, Maya, Mısır, Hitit uygarlıklarında ve Hint geleneklerinde olduğu gibi, Anadolu’da da kanatlı arslan, kanatlı arslan-insan ve kanatlı balık-at sfenkslerine rastlanmıştır.

En genel anlamıyla ele alındığında kanatlar ruhsallığı, ruhsal aydınlanmayı, yüksek bilgiye erişmeyi, imajinasyonu ve düşüncenin gücünü temsil eder. Yunanlılar sevgi ve zaferi kanatlı figürlerle resmetmişlerdir ve Atena, Artemis, Afrodit gibi bazı ilaheleri de önceleri kanatlı olarak betimlemiş, daha sonra bunu değiştirmişlerdir.

Eflatun’a göre kanatlar zekanın sembolüdür, bu nedenle bazı efsanevi hayvanlar kanatlıdır, bu, o hayvanlara atfedilen o sembolik niteliklerin yüceltilmesinin tasviridir. Pelops’un atları, Pegasus ve Ceres’in yılanları da bu kapsamdadır. Kanatlar ayrıca bazı nesnelerde de bulunur, örneğin kahramanların miğferlerinde, günümüzde tıpta kullanılan Kadüse’de ve Jüpiter Kültü’ndeki şimşekte görülür. Dolayısıyla kanatların formunun ve doğasının sembolün ruhsal niteliklerini ifade ettiği görülmektedir. (Salt, 2006)

Hıristiyan sembolizminde kanatların her zaman doğru olanın zihnini aydınlatan adalet güneşinin ışığı olduğu söylenir. Kanatlar aynı zamanda hareketi de ifade ettiklerinden dolayı bu anlam aynı zamanda aydınlanmadaki ya da ruhsal evrimleşmedeki sürekliliği ifade etmek için aydınlanma kavramı ile de birleşir.

Neo spiritüalist görüşe göre, kanat sembolü, bütün bu ifade ettiklerinin yanı sıra, kanat çırparak yükseğe çıkma eylemini içerdiğinden içsel özgürleşmeyi de temsil ettiği söylenebilir.

“Jilet Kanatlı Melek” eserinde Özbek, oturan bir kadın figürüne iliştirdiği parıldayan jiletten kanatlarla, yukarıda aktarılan geleneksel imgeler ve söylemlere adeta meydan okumaktadır. Kadın jiletten kanatlarını açıp her an uçmaya yeltenen bir hareketle oturmakta ve direkt bize bakmaktadır.

Bu bakış, günümüz dünyasında her şeyin değiştiği gibi imgelerin, içeriklerin ve anlatıların da aslında değişmiş olduğunu “soran” bir ifade taşımaktadır. Resme gri tonların hakim oluşu, hayatın yeşil tonlarına zıt bir gönderme içermekte; günümüzde kanatların uçma/yükselme fonksiyonunu, ilahi olana yönelme, yüksek enerjiler kullanma, ruhsallık ve semavi düşünceye kavuşma işlevlerini sorgulamaktadır.

Nilüfer Şasev Özbek’in “Tarlabaşı” yapıtı şiddetle/tehlikelerle kutsanan bir toplumun “yaralarının” görünür hale getirilmesinin, yani bir anlamda da “jilet atılmasının” iyi bir örneğini oluşturmaktadır.

Nilüfer Şasev Özbek’in mail adresi aşağıdadır:
https://nilufersasevozbek.com/

Kaynak:Biyografi.info