I. Rükneddin Mesud

5. Anadolu Selçuklu Devleti sultanıdır.

I. Rükneddin Mesud, 1096 yılında Konya’da doğmuştur. Babası I. Kılıç Arslan’dır. İyi bir tahsil, terbiye ve tâlim görerek yetişti. Devlet idâresinde tecrübe sâhibi olabilmesi için Kayseri emirliğine tâyin edildi. Danişmendli Beyi olan Emir Gazi kayınpederidir.

I. Rükneddin Mesud, babasının 13 Temmuz 1107 tarihinde savaşta ölmesi üzerine üç sene sultanlık yaptı. Ağabeyi Şahinşah’ın esir olarak tutulduğu İsfehan’dan (İran’dan) Anadolu‘ya dönerek Malatya’da kendisini sultan îlân edince I. Rükneddin Mesud’un sultanlığı bitti. Ağabeyi Şahinşah Konya’ya gelince de I. Rükneddin Mesud ve kardeşi Melik Arap Konya’da hapsedildiler.

Bu üç yıl içersinde Danişmendliler Anadolu’nun en büyük gücü haline geldiler. I. Rükneddin Mesud, Danişmend Beyi Emir Gazi’nin kızı ile evlenerek Danişmendli ailesine damat olmuştur. Bu üç yıl içersinde I. Rükneddin Mesud, Akşehir, Konya bölgelerinde, abisi Şahinşah İsfehan’da tutuklu, kardeşleri Melik Arab Ankara ve çevresinde, en küçük kardeşi Tuğrul Aslan ise annesi Ayşe Hatun ile birlikte Musul’dan Malatya’ya getirilmişti.

Üç yıllık saltanat boşluğundan sonra Şahinşah başa geçtikten sonra Bizanslıların ele geçirdikleri toprakları geri almak için Bizans ile mücadeleye başladı, 1116’da imparator I. Aleksios Komnenos ile yaptığı savaştan sonra imparatorun Afyonkarahisar’daki karargahında barış imzaladı. I. Rükneddin Mesud bu sırada serbest kaldı ve Danişmendliler’in yardımı ile tahtı ele geçirmek için harekete geçti.

I. Rükneddin Mesud’un sultanlık için harekete geçtiğini haber alan Şahinşah da hemen Konya’ya doğru hareket etti. Bizans imparatorunun kendisine Bizans kuvvetlerinin eşlik etmesi önerisini geri çevirmişti. Şahinşah’ın birlikleri yolda Mesud’un güçleri ile karşılaşınca Akşehir’e çok yakın olan Tyragion kasabasına gittiler. Mesud’un kasabayı kuşatması üzerine halk Şahinşah’ı kendisine 1116 yılında teslim etti. Şahinşah’ın gözlerine mil çektiren Mesud, onu Konya’da hapsettirdi. Ancak bir süre sonra Şahinşah’ın gözlerinin tam kör olmadığı anlaşılınca yeniden saltanat mücadelesine girişebileceği endişesi ile onu 1118 yılında öldürtmüştür.

1118 yılında Bizans’ın elindeki Denizli ve civarını ele geçirdi. Bizans 1119 yılında bu toprakları geri aldığı gibi 1120 yılında da Uluborlu kalesini ele geçirmiş, Antalya’ya kadar ilerleyerek birçok kaleyi Türklerin elinden almıştır.

I. Rükneddin Mesud, kendisini taht kavgasında destekleyen ve Konya’yı almasını sağlayan kayınpederi Danişmendli Emir Gazi’ye bağlılığını Emir Gazi’nin ölümüne dek sürdürdü. Kardeşi Tuğrul Aslan’ın kontrolünde bulunan Malatya’yı ele geçirmesi için 1124 yılında Emir Gazi’ye destek verdi.

Diğer kardeşi Melik Arap, Ankara, Kastamonu ve Çankırı bölgelerinde meliklik yaparken; I. Rükneddin Mesud’un Malatya’yı Danişmendlilerin almasına yardım etmesini onaylamayarak isyan ederek Konya’yı kuşattı Bu sırada Bizans başkenti İstanbul’da olan I. Rükneddin Mesud, Bizans İmparatoru II. İoannis Komnenos'dan çok miktarda para ve asker desteği alarak Danişmendli Emîr Gazi ile birlikte Melik Arap’ın üzerine yürüyerek onu yendi ve ona ait bölgelerinde hakimi oldu.

1130 yılında II. İoannis'in kardeşi Isaakios, İstanbul’da hükümdarlığı ele geçirme girişiminde bulunup başarısız olunca önce Selçuklu Sultanı I. Rükneddin Mesud'a, sonra da Dânişmendli Hükümdarı Emîr Gazi'ye sığındı. Daha sonra Ermeni Leo'nun yanına gidip kızıyla evlenen Isaakos, Ermeni Leo ile arası açılınca Sultan I. Rükneddin Mesud’a sığındı. Isaakos’un kışkırtmasıyla Sultan I. Rükneddin Mesud, Tarabzon’un bağımsız prensi Konstantin Gabras, Kilikya Ermeni Prensi Leo ve Latin Kudüs Kralı arasında Bizans’a karşı oluşturulması planlanan fiiliyata dönüşmedi, Isaakios 1136’da kardeşiyle uzlaştı. Ancak oğlu İoannis Çelepes Komnenos tekrar Türkler’e kaçmış ve Müslüman olarak Sultan Mesud’un kızlarından birisi ile evlenmiştir.

Danişmendli Emîr Gazi 1134 yılında hayatını kaybetti ve Melik Muhammed Danişmed Beyi oldu. 1143 yılında Melik Muhammed’in ölümünden sonra Anadolu Selçukluların Anadolu'daki üstünlüğünü yeniden kurulma fırsatı geldi. I. Rükneddin Mesud Danişmendliler ile mücadele ederken Türkler’i Anadolu’dan atmak isteyen Bizans imparatorları ve kalabalık Haçlı orduları ile mücadele etti. 26 Ekim 1147 tarihinde Dorylaion (Eskişehir) civarında Haçlı Ordusunu ağır bir mağlubiyete uğrattı.

Kilikya Ermeni Kralı II. Toros, topraklarını genişletmek için Bizans ve Selçuklu topraklarına saldırınca I. Rükneddin Mesud, Bizans İmparatoru II. Manuel ile anlaştı ve 1153 yılında Dânişmendli Yağıbasan’ı da yanına alarak ordusuyla harekete geçti. Ancak savaş olmadan önce anlaşma sağlanıp geri döndü. 1154 Mart’ında Bizans imparatorunun talebi üzerine yeniden Kilikya seferine çıktı. Ancak doğal afetler yüzünden geri çekilmek zorunda kalan Sultan Mesud, Kilikya Ermeni Kralı II. Toros ile anlaşma yaptı.

I. Rükneddin Mesud Kilikya Seferi’nden dönüşünde hastalandı ve on ay süren bir hastalık sonucunda ölmeden önce Türk töresine uygun olarak üç oğlu (II. Kılıç Arslan, Dolat ve Şahinşah) arasında ülkesini paylaştırdı. Büyük oğlu II. Kılıç Arslan sultan unvanıyla Konya’da tahta çıkacak, ötekilere de melik unvanıyla kendilerine verilen vilayetlere gideceklerdi. Sultan I. Rükneddin Mesud tüm beylerin huzurunda tahtından inerek oğlunu tahta çıkardı. Böylece II. Kılıç Arslan resmen 1155 yılında sultan ilan edildi.

I. Rükneddin Mesud, 1156 yılında öldü. Amasya civârında, medrese, han, hamam ve imâretle îmar ettiği Simre kasabasındaki türbesine defnedildi.

Kaynak:Biyografi.info