Mevsimler

Dünyanın kendi dönüşünün, güneşin etrafında döndüğü yörünge ile aynı hizada gerçekleşmesinden kaynaklanan, bir yıl içinde oluşan farklı iklimsel özelliklere sahip olan bölümlerine mevsim adı verilir. Kutuplarda ve kutuplara yakın paralellerde bir yıl sadece, Yaz ve Kış mevsimi şeklinde ikiye ayrılırken, orta iklimli paralellerde yıl, İlkbahar, Yaz, Sonbahar ve Kış adları altında dörde ayrılır.

Ekvator ile Yörünge düzlemi arasında 23˚27’lık açının bulunması, Yer ekseni ile Yörünge düzlemi arasında 66˚33’ lık bir açı oluşturur. Bu eğiklik sonucunda, ışınların düşme açısındaki değişikliğe bağlı olarak yıllık sıcaklık farkları oluşur ve mevsimler meydana gelir.

Yörünge düzleminin elips şeklinde olması neticesinde, Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir. Dünya’nın 3 Ocak tarihinde Güneş’e en yakın duruma gelmesine, Günberi ya da Perihel, 4 Temmuz tarihinde Güneş’e en uzak durumunda olmasına ise, Günöte ya da Afel denir.
Güneş’e yaklaşması sonucunda, Güneş’in çekim kuvvetine daha çok maruz kalan Dünya’nın yörüngedeki dönüş hızı artar.

Uzaklaştığında da çekim kuvveti azalacağından yörünge üzerindeki dönüş hızı azalır. Bu olay neticesinde, Kuzey Yarımküre’nin 21 Mart ile 23 Eylül arası yaşanan yaz mevsimi, Güney Yarımküre’nin 23 Eylül ile 21 Mart arası yaşanan yaz mevsiminden 7 gün daha uzun sürerken, 23 Eylül’deki sonbahar ekinoksuna da iki gün geç girilir.

Güneş’in ekvator çizgisine en uzak mesafede olduğu ve yılda iki kez tekrarlandığı zamana, gündönümü denir. Gündönümleri, gündüz ve gecelerin kısalmaya veya uzamaya başladığı andır. Mevsimlik sıcaklık değişimlerine bağlı olarak da, yüksek ve alçak basınçlar, karalar ve denizler arasında yer değiştirir ve böylece aynı anda, farklı yarımkürelerde farklı mevsimler yaşanır.

Yeryüzünde, güneş ışınlarının yılda iki kez dik açı ile geldiği, sıcak kuşağın kuzey ve güney sınırlarını oluşturan ve Ekvator'un 23° 27' kuzey ve güneyinden geçtiği varsayılan iki enlemden her birine, Dönence ya da Tropika adı verilir. Enlemlerden Kuzey Yarımküre’de olana Yengeç Dönencesi, Güney Yarınküre’dekine de Oğlak Dönencesi adı verilir.

21 Aralık olarak kabul edilen Kış Gündönümü’nde, güneş ışınlarının Oğlak Dönencesi’ne dik gelmesiyle günler, Kuzey Yarımküre’de uzamaya, Güney Yarımküre’de ise kısalmaya başlar. Yine bu olay sonucunda, dönence üzerinde bulunan karaların iç kısımları, Dünya’nın en sıcak yerleri haline gelir, Kuzey Kutup Dairesi’nde sadece yılın bu günü 24 saat süreyle gece, Güney Kutup Dairesi’nde ise 24 saat süreyle gündüz yaşanır. Güney Yarımküre’de yaz, Kuzey Yarımküre’de kış mevsiminin başlangıcıdır.

Güneş ışınlarının Yengeç Dönencesi’ne dik geldiği 21 Haziran’da , Kuzey Yarımküre’de en uzun gündüz, Güney Yarımküre’de ise en uzun gece yaşanır. Bu tarihte, güneş ışınlarının atmosferde katettiği yolun en kısa olduğu yer Yengeç Dönencesi’dir. Kuzey Kutup Kuşağı’nın aydınlık, Güney Kutup Kuşağı’nın da karanlık daire içinde olduğu bu tarihten sonra Kuzey Yarımküre’de gündüzler kısalmaya yaz gündönümü, Güney Yarımküre’de ise uzamaya kış gündönümü başlar.

21 Mart ve 23 Eylül günlerinde Güneş ışınlarının Ekvator’a dik gelmesiyle, bahar mevsimleri iki yarımküre için de başlamış olur. Bu tarihler, Kuzey Yarımküre’de ilkbaharın, Güney Yarımküre’de sonbaharın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu dönemde Dünya’daki durgun sularda gel-gitler artar. 21 Mart Kuzey Kutup Noktası’nda, 23 Eylül de Güney Kutup Noktası’nda, 6 aylık gündüzün başlangıç tarihleridir. Tüm Dünya’da gece ve gündüz süreleri eşittir ve Güneş, ekinokslarda tam doğudan doğup, tam batıdan batar.