Türkiye ile KKTC anlaşamadı su denize akıyor

Türkiye ile KKTC anlaşamadı su denize akıyor

Türkiye'den KKTC'ye boru hatlarıyla götürülen 'Asrın Suyu' iki aydır yönetim krizi çözülemediği için denize boşaltılıyor.
Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) arasında, Anadolu’dan borularla gelen suyun yönetilmesiyle ilgili devam eden kriz, iki ülke arasındaki mali protokolü de tıkanma noktasına getirdi. KKTC hükümetinin büyük ortağı, su konusunda tutumlarından geri adım atmayacaklarını açıklarken, KKTC Maliye Bakanlığı, Türkiye ile mali protokol imzalanmadığı için memur ve emeklilere 13’üncü maaşları ödemekte zorlanıyor.

1.6 milyar lira maliyetle Anamur’dan denizin 250 metre altından askılı boru sistemiyle Girne’ye ulaşan suyun yönetimi konusundaki krizin temelinde, “Tüketicilerden faturayı kim toplayacak?” sorusu yatıyor. Hürriyet'in haberine göre KKTC tarafı, mevcut belediyelerin ve belediyelerin kurduğu şirketin, su faturalarını tahsil etmesini istiyor. Türkiye tarafı ise, suyun KKTC’ye bedava verildiğini, Ada içindeki su dağıtımının maliyetinin ise, KKTC tarafından karşılanmasını istiyor.

Su dağıtım maliyetinin içinde KKTC’deki pompa istasyonlarının elektrik maliyeti ile arıtma tesisinin işletilmesi bulunuyor. Türkiye ayrıca mevcut dağıtım hatlarının yenilenmesi gerektiğine dikkat çekerek, KKTC içinde ek 600 milyon liralık yatırıma dikkat çekiyor. Türkiye mevcut belediyelerin, günümüzde su fatura tahsilat oranlarının çok düşük olduğunu, çoğunluğunun mali krizde bulunduğunu ve 600 milyon liralık ek yatırımı da yapmak için kaynağının olmadığına dikkat çekiyor ve suyun özel şirketlerin de katılacağı bir sistemle işletilmesini istiyor. Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu son olarak, su yönetimi ve yatırımın, sorun çözülene kadar Türkiye Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yapılmasını teklif etti.

KKTC’de koalisyon hükümetinin büyük ortağı Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) önceki akşam Türkiye’nin yaptığı, içinde özel şirketlerinin de bulunduğu DSİ yönetimi teklifini ele aldı. CTP Genel Başkanı ve eski Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat, DSİ formülünü kabul etmediklerini belirterek, suyu mevcut belediyelerin yönetimi konusundaki tavırlarından geri adım atmayacaklarını açıkladı. Bu arada, bir süre ‘Türkiye vanaları kapattı’ iddialarına yol açan borulardan gelen su ise, iki aydır denize boşaltılıyor. Su projesini yöneten DSİ, suyun ‘teknik nedenlerle’ denize boşaltıldığını açıklıyor. Ancak Ada’da gerçek nedenin işletme krizi olduğu yönünde genel bir görüş hakim.

SU krizi KKTC ile Türkiye’yi bu yıl sona eren mali protokolün yenilenmesi konusunda da karşı karşıya getirdi. Mali protokolün içine, ek bir protokolle su yönetimi ve yatırımlarının da girmesi gerekiyor. Ancak Türkiye’nin yardımlarını belirleyen 2016-1018 mali protokolündeki tek sorun su yönetimi değil. KKTC tarafı, geçmiş mali protokollerde Türkiye’den yardımları almış ancak imzaladığı reformları yerine getirmemişti.

Türkiye'nin yıllık bir milyarı aşan yardımını, yapılacak reformlara bağlıyor. KKTC Meclisi, 2016 bütçesini onayladı, ancak Türkiye’den alınacak yardım miktarı belli olmadığı için, ‘tahmini’ durumuna düştü. KKTC’de kamuda çalışanlar ve emekliler her yıl aralık ayında maaşlarının yanında 13’üncü maaş da alıyor. Maliye’nin kasasında yıl sonlarında kaynak kalmaması nedeniyle 13’üncü maaşlar genellikle bir sonraki yılın bütçesinden ‘avans’ kullanılarak ödeniyor. Maliye Bakanlığı Türkiye ile mali protokolün imzalanmaması nedeniyle bu yıl Türkiye’den ‘avans’ alamıyor. Bu nedenle, hükümet, 13’üncü maaş ödemesinde sıkıntı yaşıyor. 13’üncü maaşlar ödenirse, çiftçinin devletten alacakları aksayacak.

"Asrın Projesi" olarak nitelendirilen, KKTC'nin 50 yıllık su ihtiyacını karşılayacak, "KKTC Su Temin Projesi" ile Anamur Dragon Çayı üzerinde tesis edilen Alaköprü Barajı'ndan alınacak 75 milyon metreküp su, Akdeniz'e döşenen boru hattı vasıtasıyla Girne yakınlarında inşa edilen Geçitköy Barajına aktarılacak.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, "KKTC'nin su meselesini kökünden çözülmesine" yönelik verdiği talimatın ardından, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğünce, yıllardır su sıkıntısı çeken KKTC'nin su ihtiyacını karşılamak amacıyla "KKTC Su Temin Projesi" hazırlandı.

"Asrın Projesi" olarak ifade edilen "KKTC Su Temin Projesi"nin Türkiye tarafında yer alan "Alaköprü" ve KKTC tarafındaki "Geçitköy" barajları, planlandığı üzere Mart 2014'de tamamlandı. 7 Ağustos'ta ise deniz geçiş boru hattı çalışmaları sona erdi.

MERSİN'İN Anamur İlçesi'nden KKTC'ye denize döşenen 80 kilometre uzunluğundaki borularla su temin edilmesi için temeli 7 Mart 2011'de atılan ve 'Asrın Projesi' olarak nitelendirilen Projenin açılışı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Başbakan Ahmet Davutoğlu ve Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu’nun katıldığı törenle 17 Ekim 2015 tarihinde gerçekleşti.

KKTC İçmesuyu Temini Projesi'nde uygulanacak olan deniz geçişi, 80 kilometre 151 metre uzunluğunda, deniz yüzeyinden 250 metre derinlikte ve askıda geçiyor, bin 600 milimetre çapındaki, yüksek yoğunluklu polietilen boru hattından oluşuyor.
Dünyada ilk defa uygulanan askılı borulu sistemiyle Alaköprü Barajı'ndan alınan su, ilk kez 24 Eylül'de KKTC tarafında inşa edilen Geçitköy Barajı'na iletilmişti.

Projeyle KKTC'nin uzun vadeli su ihtiyacının karşılanması için Anamur Dragon Çayı üzerinde tesis edilen Alaköprü Barajı'ndan alınacak 75 milyon metreküp su, Akdeniz'e döşenen boru hattı vasıtasıyla KKTC tarafında Girne yakınlarında inşa edilen Geçitköy Barajına aktarılacak.

Su, Türkiye tarafı 24 kilometre, deniz geçişi 80 kilometre ve KKTC tarafı 3 kilometre olmak üzere toplam 107 kilometre uzunluğundaki boru hattı vasıtasıyla KKTC'ye ulaştırılacak.

Türkiye'den KKTC'ye iletilecek suyun yaklaşık 38 milyon metreküpünün, burada inşa edilecek arıtma tesislerinde arıtıldıktan sonra, içme suyu maksatlı kullanılması, geriye kalan 37 milyon metreküp suyun ise Güzelyurt Ovası'nın veya Mesarya Ovası'nın sulanması için tahsis edilmesi planlandı.
Projenin gerçekleşmesi ile halen mahdut yer altı ve yüzeysel su kaynakları dolayısıyla su sıkıntısı çeken KKTC'nin içme ve kullanma suyu temin edilerek 50 yıllık su ihtiyacı karşılanacak, ayrıca KKTC, sağlanacak sulama suyu ile zirai gelir elde edebilecek.

Projeye ilişkin yazılı açıklama yapan Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu, dünyada ilk defa uygulanacak bir proje geliştirdiklerini belirtti.

KKTC'de suyun en büyük ihtiyaç olduğunu ifade eden Eroğlu, şunları kaydetti:

"Kuzey Kıbrıs suyun içinde ama hep suya hasret kaldı. KKTC'nin verimli topraklarına ana vatan Türkiye'den hayat suyu götürmek pek çok hükümetin hayaliydi. Boruları askıda götürmeye karar verdik. Şükürler olsun ki bu hayali de gerçekleştirmek bize nasip oldu. Kıbrıs bizim canımız diyor, elimizden geleni fazlasıyla yapıyoruz."

Bakan Eroğlu, proje kapsamında Anamur-Alaköprü Barajı'ndan alınan suyun, Anamuryum Dengeleme Deposuna getirilerek, buradan da kontrollü bir şekilde Deniz Geçişi İsale Hattı'na verilmeye başlandığını ve adaya suyun ulaştığını belirtti.

Alaköprü Barajı'nın temelini 2011'de, Geçitköy Barajı'nın temelini ise 2012'de attıklarını anımsatan Eroğlu, "Hayata geçireceğimiz bu proje ile uzun yıllardır su yetersizliği ve su kalitesindeki kötüleşme sebebiyle sıkıntı yaşayan ada halkının uzun vadeli su ihtiyacını da çözüme kavuşturmuş olacağız" değerlendirmesinde bulundu.

Eroğlu, projenin içme suyu arıtma tesisi ve dağıtım hatları dahil maliyetinin 1,6 milyar lira olduğunu kaydetti.

KKTC hükümetinin, Mersin Anamur'dan gönderilen suyun yönetilmesi konusunda Türkiye’nin ‘özelleştirme’ önerisini kabul etmeyerek belediyelerin yetkilendirilmesi konusunda ısrar etmesi Türkiye’nin su akışını durdurmasına neden oldu. Anamur’daki vanayı kapatan Türkiye, KKTC’deki Geçitköy barajına su akışının yanı sıra, yatırımlar için para akışını da durdurdu. Bu uygulama nedeniyle, bazı belediyelerin ve bakanlıkların yatırım projeleri askıya alındı. VATAN’ın ulaştığı Geçitköy Muhtarı Bayram Avcı bir haftadır su akışının durduğunu doğrulayarak, ''Siyasiler krize çözüm üretmeli'' dedi.

Türkiye’nin KKTC hükümetine tepki olarak yatırım bütçeleri için öngörülen parayı göndermemesi de ciddi sıkıntılara yol açtı. Bakanlıkların yanı sıra belediyelerin birçok projesi parasızlık yüzünden askıya alındı. Türkiye’nin bu hamlesiyle “Madem ki herşeyi yönetebiliyorsunuz, o zaman yol, kaldırım, yağmur direnaj gibi sorunlarınızı da kendi olanaklarınla çözünüz” mesajı verdiğini belirten yetkililer beklenen yağışların görülmemesi nedeniyle ciddi bir kuraklık tehlikesinin yaşandığı KKTC’de Anamur suyunun tek umut olduğuna dikkat çekti.

Bu arada ‘su krizi’ hükümet ortaklarından Cumhuriyetçi Türk Partisi’nde masaya yatırıldı. Başbakan Ömer Kalyoncu ve bazı bakanların yanı sıra CTP Başkanı Mehmet Ali Talat ile hükümet ortağı Ulusal Birlik Partisi Genel Başkanı Hüseyin Özgürgün ile bazı bakanlar da toplantıya katıldı. Toplantı sonrası çözüm için AK Parti hükümeti ile diyaloğa geçilerek sorunun çözülmesi kararlaştırıldı.
Edinilen bilgiye göre Türkiye projenin idame ettirilebilmesi için bu konuda uzman mühendisler yetiştirdi ve suyun bu kişiler tarafından yönetilmesini istiyor. KKTC hükümeti ise halkın özelleştirmeye sıcak bakmadığı gerekçesiyle, sorumluluğu belediyelerin üstlenmesinde ısrar ediyor.

2012 yılında Türkiye ile KKTC devleti arasında imzalanan Ekonomik Program’da suyun yönetimine ilişkin, yap-işlet-devret, yap-işlet ve kamu özel ortaklığı modelleri öngörülmüştü. Türkiye kanadı bu maddeyi göz önünde bulundurarak suyu özel bir şirketin yönetmesini talep ediyor. KKTC hükümetinin ortaya koyduğu model ise Ekonomik Program ile çakışıyor.