Inge Lehmann

Deprem bilimci olup, Dünya’nın iç çekirdeğini keşfeden bir sismologdur. En önemli keşiflerinden biri de P dalgası (Sismik dalga) olmuştur.

Inge Lehmann, 13 Mayıs 1888 tarihinde Danimarka, Kopenhag’da Osterbro bölgesinde doğmuştur. Babası psikolog Alfred Georg Ludvik Lehmann’dır. Inge Lehmann, fizikçi Niels Bohr'un teyzesi olan Hanna Adler'in yöneticiliğini yaptığı bilimsel eğitim açısından ilerici olan bir yüksekokulda eğitim aldı. Bu okulu tamamladıktan sonra Danimarka’nın başşehri Kopenhag’da Kopenhag Üniversitesinde matematik, Sismoloji, Jeofizik alanında eğitim görerek mezun olduktan sonra İngiltere’de Cambridge Üniversitesinde eğitim gördü.

Fakat sağlık sorunları nedeniyle bu dersleri kesintili bir süre almıştı. 1910 ve 1911 yıllarında İngiltere'de Cambridge Üniversitesi tarafından kurulan ve yalnızca kadınlara eğitim veren Newnham Koleji'nde matematik çalışmalarına devam etti. 1911 yılında çalışmaları nedeniyle yorgun düşen Inge Cambridge'a geri döndü ve bu nedenle çalışmalarına ara verdi. 1918 yılında Kopenhag Üniversitesi'ndeki eğitimine devam edinceye kadar geçen süre içerisinde hesaplama becerilerini geliştirdi. Sonraki iki yıl içerisinde aldığı lisans ile eğitimini tamamladı.

1923 yılında Kopenhag’a dönerek aktüeryal bilim profesörü olan Kopenhag Üniversitesi'nde JF Steffensen'in asistanı olarak çalışmaya başladı.

Sigorta sektöründe birkaç yıl süre ile çalıştı. Ardından, Danimarka'nın Grönland'daki sismolojik gözlemler evini kurma görevi verilen jeodezici Niels Erik Nørlund'un asistanlığını yaptı. 1928 yılında jeodezi sınavını başarıyla geçti. Sonra da Danimarka Jeodezik Enstitüsü'nde sismoloji bölümünün başkanı olarak göreve başladı.

Dünyanın iç çekirdeğini keşfeden bir sismologdur. En önemli keşiflerinden biri de P dalgası (Sismik dalga) olmuştur. 1936 yılında mevcut sismik verilerden Dünya'nın çekirdeğinin tek bir çekirdekten erimiş küre olmadığını, bir iç kısmının var olduğunu ve bu iç çekirdeğin dış çekirdekten farklı fiziksel özelliklere sahip olduğunu açıklamıştır. Açıkladığı bu sonuçlar sismologlar tarafından hızlı bir şekilde kabul edilmiştir. Ayrıca bu döneme kadar hiç kimse, Dünya'nın çekirdeğinin bazı alanlarına depremlerin ulaştığında P-Dalgasının oluşturduğu sismik dalgaların yavaşladığı hipotezini önermemişti.

Yazılı olarak yaptığı bir açıklamada, P Dalgalarının Dünya'nın iç merkezine vardığı noktalarda açıklanamayan bir şekilde yansıdığını ve P Dalgasının varış noktası doğrultusunda, Dünya'nın iç çekirdeğinin bulunduğunu yorumladı. Yaptığı bu yorum, bu tür çalışmalar yapan ve zamanın önde gelen sismologları olan Beno Gutenberg, Charles Francis Richter ile Harold Jeffreys tarafından sonraki iki ila üç yıl içerisinde kabul gördü. Devam eden sonraki yıllarda meydana gelen II. Dünya Savaşı'nda Danimarka'nın Alman orduları tarafından işgal edilmesi, onun önemli ölçüde çalışmalarını ve uluslararası temaslarını engelledi.

"Levha Tektoniği prensipleri ile yerkabuğunun rijit (katı) kısmında meydana gelen gerilmeler, bu enerjilerini fay hareketleri ile (yanal atılımlı, düşey atılımlı, çapraz atılımlı vb.), ya da bilinen ismi depremlerle ortaya çıkarırlar. Deprem oluştuğu anda yeryüzüne sırası ile, iki çeşit hareket dalgası ulaşır: P-dalgası (Primary-wave,öncül dalga) öncül dalgadır ve yer yüzeyine paralel doğrultudaki titreşimlerdir. P-dalgası yıkıcı özellik içermeyip, buna rağmen yayılımı paralel olduğu için, ilk olarak yeryüzüne varan titreşimdir.

S-dalgası ise (Secondary-wave, ikincil) yeryüzeyine göre dik yönde hareket eder.

P ve S dalgaları içinden geçtikleri ortama göre 5 ile 15 km/saniye de ilerler. S-dalgaları ilerleme hızı P-dalgalarına göre yarı yarıyadır. Deprem dalgalarının hızı, içinden geçtikleri ortamın yoğunluğuna bağlıdır. P ve S dalgaları yerkabuğunun derinliklerinde, yertabakalarının türüne bağlı olarak (kömür katmanı, çamur, petrol, kayaç gibi), bir kayaç türünden diğerine geçerken kırılırlar. Yerbilimciler, dalgaların kırılma şekillerini inceleyerek yerkürenin derinliklerinin bir modelini yaratabilirler."

1953 yılında emekli oluncaya kadar geçen yıllarda, Jeodezik Enstitüsü'nün diğer üyeleri arasındaki ilişkiler gittikçe kötüleşmişti. Emekli olduktan sonra Inge Lehmann birkaç yıl daha Danimarka'da kaldı ve sonrasında ise Amerika Birleşik Devletleri'ne taşındı. ABD'de yerkabuğu ve üst manto konusundaki araştırmalarında Maurice Ewing ve Frank Press ile işbirliği yaptı. Bu çalışmalar sırasında, yerkabuğunun 190 ile 250 kilometreleri arasındaki derinliğinde gerçekleşen bir başka deprem süreksizliğini keşfetti ve yaptığı bu keşfin onuruna bu süreksizliğe "Lehmann Süreksizliği" adı verildi.

Olağanüstü bilimsel başarıları için 1960 yılında Harry Oscar Wood Ödülü, 1964 yılında Emil Wiechert Madalyası, 1965 yılında Danimarka Kraliyet Bilim Derneği Edebiyat Altın Madalyası, 1938 ile 1967 yılları arasında Tagea Brandt Rejselegat başta olmak üzere pek çok ödül, 1969 yılında Royal Society Fellow, 1971 yılında ilk kadın olarak William Bowie Madalyası ve 1977 yılında Amerika Sismoloji Derneği Madalyası'nı almaya hak kazanmıştır.

Inge Lehmann, 21 Şubat 1993 tarihinde Danimarka, Kopenhag’da 105 yaşında ölmüştür.

15 Nisan 1993 tarihinde keşfedilen Asteroid 5632'ye onun onuruna Ingelehmann adı verilmiştir.

Florida'nın Aventura banliyösünde US Route 1 devlet yolundaki bir köprüye adı verilmiştir. 1997 yılında Amerikan Jeofizik Birliği kurulmuş ve onun başarılarını onurlandırmak adına genellikle iki yılda bir verilen "Inge Lehmann Madalyası"nı vermeye başlamıştır.

Ödülleri :
1960 - Harry Oscar Wood Award
1964 - Emil Wiechert Medal
1965 - Gold Medal of the Danish Royal Society of Science and Letters
1967 - Tagea Brandt Rejselegat
1969 - Fellow of the Royal Society
1971 - William Bowie Medal ( ödülü ilk defa bir kadın almıştır)
1977 - Medal of the Seismological Society of America


Kaynak:Biyografi.info