Yahya Bermeki

Abbasî halîfelerine uzun zaman vezirlik yapmış olan Bermekîler âilesindendir.

Yahya Bermeki, 738 senesinde doğmuştur. Tam adı Yahya bin Hâlid bin Bermek’dir. Babası Hâlid, Abbasî Devleti’nin kurulmasında büyük hizmette bulunmuş ve bundan dolayı vezirlik makamına getirilmişti. Gençlik yıllarında Rey, Taberistan ve Demâvend valiliği yapan babası Hâlid tarafından Rey’de görevlendirildi. İyi bir eğitim gören Yahya bin Hâlid, babası vasıtasıyla 774 yılında Azerbaycan valiliğine tâyin edildi. Daha sonra Halîfe Mehdî tarafından vezirliğe getirildi. Ayrıca 778 yılında oğlu Harun Reşid’in yetiştirilmesiyle vazifelendirildi. Harun Reşid, Yahya Bermekî’nin hanımı Zübeyde’den süt emdiği için, aynı zamanda onun süt oğlu idi.

Harun Reşid, 780 yılında Bizans üzerine sefere gönderildiğinde Yahya Bermeki onunla birlikte gitti ve ordunun levazım işlerini yürüttü. Aynı yıl içinde Azerbaycan ve İrmîniye dahil batı eyaletlerinin valiliğine tayin edilen Harun Reşîd, Yahya Bermeki’yi Dîvânü’r-resâil’in başına getirdi.

Harun Reşid, 14 Eylül 786 tarihinde halîfe olunca süt babası ve hocası Yahya Bermekî’yi vezir vazifesinde devam etmesini isteyerek, Beyt-ül-mâl’ın idaresini de eline verdi. Edebiyat, fesahat ve belagat bakımından zamanın önde gelenlerinden olan Yahya Bermeki, vezirlik makamında kaldığı on yedi senede, oğulları Fâzıl ve Ca’fer ile birlikte Abbasî devlet idaresinde büyük hizmetlerde bulundu.

Yahya Bermeki’nin vezirliği sırasında yaptığı en büyük hizmet, dünyâ târihinde ilk defa kâğıt fabrikasını kurmasıdır. 794 senesinde kurulan bu fabrika, bütün dünyâda yeni bir devrin başlangıcı oldu. Bu başarısı kâğıt sanâyînin gelişmesini, daha sonra Şam’da ve Trablusgarb’da yeni kâğıt fabrikalarının açılmasını sağladı. Yahya Bermeki, bu hizmetiyle bütün dünyâda ilmin yaygınlaşmasını sağlamış ve matbaanın keşfine zemin hazırlamıştır.

Ayrıca Yunan, Hint ve Fars kültürüne ait kitapların Arapça’ya tercüme edilmesi için çalışmış, Batlamyus’un el-Mecisṭî’si ve Hintçe yazılmış Susrata adlı tıp kitabı onun isteği üzerine Arapça’ya çevrilmiştir.

Yahyâ’nın on yedi yıl süren vezirliği Bermekî ailesi için tam bir saltanat dönemi olmuştur. Bununla birlikte Yahyâ vezirliğinin ilk üç yılında yaptığı bütün işleri halifenin annesi Hayzürân’ın onayına sunar, devlet işlerini onun tâlimatıyla yürütürdü. Hayzürân’ın ölümünden (173/789) sonra yönetim tek başına Yahyâ’nın eline geçmiş, merkezde ve eyaletlerde önemli görevler üstlenen oğulları Cafer ve Fazıl ile birlikte idarede mutlak söz sahibi haline gelmiştir. Her gün oğulları ile birlikte halkın şikâyetlerini dinler, devlet işlerini görüşüp karara bağlardı. Tayin ve azillerde tek yetkili kılınmasının yanı sıra önceleri sadece halifelerin imzasıyla yürürlüğe giren Dîvânü’l-harâc yazıları da artık onun imzasıyla çıkıyordu. Devletin maliyesi, bu arada halife sarayının harcamaları üzerinde bile tam bir tasarrufa sahipti. Yahyâ’nın iki oğlu babalarına yardım eder, merkez ve eyaletlerde önemli görevler üstlenirdi. Fazıl doğu, Cafer de batı eyaletlerine vali tayin edilmiş, devletin taşra idaresi ikisi arasında bölüştürülmüştü.

Halîfe Harun Reşid, bir süre sonra, çıkan fitneler üzerine 802 yılında Yahya Bermeki ile oğullarını hapsettirdi. Yahya Bermeki, Rakka’da hapiste iken 29 Kasım 805 tarihinde 67 yaşında vefat etti. Oğlu Fâzıl namazını kıldırdı. Fırat kıyısına Rabazuherseme denilen yerde defnedildi.

Fazıl, Cafer, Muhammed ve Musa adlarında 4 oğlu vardı.

Kaynak:Biyografi.info