Otlukbeli Savaşı

Otlukbeli Savaşı

Otlukbeli Savaşı: Doğu Anadolu’da Osmanlı-Akkoyunlu Mücadelesi

11 Ağustos 1473 tarihinde Tercan (Erzincan) yakınlarındaki Otlukbeli mevkinde, Fatih Sultan Mehmed komutasındaki Osmanlı ordusuyla Uzun Hasan komutasındaki Akkoyunlu ordusu arasında meydana gelen savaştır. Osmanlıların kesin galibiyetiyle sonuçlanmıştır. Otlukbeli Savaşının nedenlerinin en önemlisi Osmanlılarla Doğu Anadolu ve İran bölgesinde güçlü bir devlet kurmuş olan Akkoyunlular arasındaki hakimiyet mücadelesidir. Otlukbeli Savaşının sonucunda Akkoyunlu Devletinin yıkılma süreci başlamıştır.

Otlukbeli Savaşının Nedenleri
Akkoyunlu Devleti, Uzun Hasan’nın hükümdarlığı döneminde Karakoyunlu Devletini tasfiye ederek Doğu Anadolu, Azerbaycan, Kuzey Irak ve İran bölgesinin en güçlü devleti haline gelmişti. Fatih Sultan Mehmed yönetiminde Anadolu’daki varlığını giderek arttıran Osmanlılarla giderek genişleyen ve güçlenen Akkoyunlular arasındaki rekabet kaçınılmaz hale geldi. Daha önceki dönemlerde de aralarında husumet vardı. Timur’un Anadolu Seferinde Akkoyunlular Timur’un yanında Osmanlılara karşı cephe almışlardı.

Fatih Sultan Mehmed’in Karadeniz bölgesinde yürüttüğü genişleme siyasetinden rahatsız olan Trabzon Rum İmparatorluğu Uzun Hasan’dan yardım istemişti. İki devlet arasında 1458’de bir ittifak anlaşması yapıldı ve Uzun Hasan’la İmparatorun kızı ile evlendi. Daha sonra Uzun Hasan, Fatih Sultan Mehmed’e elçi göndererek Trabzon Rum İmparatorluğunu himayesine aldığını bildirerek bu devletten vergi almaktan vazgeçmesini istedi.

Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmed 1460’da Doğu Anadolu’ya sefer düzenledi. Ancak Uzun Hasan’ın karşı koyacak gücü olmadığı için annesi Sara Hatun’u göndererek barış isteğinde bulundu. Fatih de bu isteği kabul ederek, Trabzon Rum İmparatorluğu üzerine yürüdü ve Trabzon’u fethederek bu devleti ortadan kaldırdı.

Fatih Sultan Mehmed Sinop ve Trabzon gibi Karadeniz limanlarını ele geçirdikten sonra İran-Karadeniz ticaretini kontrol etmek için bazı adımlar attı. Gümrük vergilerini arttırdı. Bu durum Akkoyunlulara ticari ve ekonomik olarak oldukça ciddi zararlar verdi.

Uzunca bir süre iki devlet arasında önemli bir çatışma yaşanmadı. Bu arada 1460’lı yıllarda Uzun Hasan, Karakoyunlu Devletini ve İran’daki Timur Devletinin kalıntılarını ortadan kaldırarak Azerbaycan ve İran’ı ele geçirdi. Topraklarını ve gücünü oldukça arttırdı. Akkoyunluların güçlenmesiyle Doğu Anadolu’da olan rekabet kızışmaya başladı.

Otlukbeli Savaşının nedenleri arasında Osmanlılara karşı Karamanoğulları ve Akkoyunluların yaptığı ittifak önemli bir yer tutar. Fatih 1471’de Karamanoğulları üzerine sefer düzenleyerek, topraklarının önemli bir bölümünü ele geçirmişti. Karamanoğulları Uzun Hasan’dan yardım istedi. Uzun Hasan Karamanoğullarını desteklemek için 1472’de ordu göndererek önce Tokat’ı yağmaladı ve tahrip etti. Bu ordu daha sonra Karaman üzerine yürüdü.

Otlukbeli Savaşının nedenlerinden bir diğeri Akkoyunlularla Avrupalı güçlerin Osmanlıya karşı ittifak arayışı içinde olmalarıdır. Bu dönemde Venediklilerle Osmanlı Devleti arasında şiddetli bir mücadele yaşanıyordu. Venedikliler doğuda önemli bir güç olarak ortaya çıkan Akkoyunluları müttefik olarak görmeye başladılar. Akkoyunlular da ateşli silahlar açısından oldukça zayıf oldukları için, Venediklilerden ateşli silah desteği almak istiyorlardı. Karşılıklı temaslarla anlaşma sağlandı. Böylece bu konu Osmanlılar için hem Doğu, hem de Avrupa siyasetini ilgilendiren önemli bir sorun haline gelmişti.

Savaş Hazırlıkları
Uzun Hasan’ın Tokat’ı tahrip ettirmesi ve Karamanoğullarına askeri olarak yardım etmesi üzerine Fatih Sultan Mehmed derhal Akkoyunlular üzerine bir sefer kararı aldı. Ancak kışın yaklaşmış olması sebebiyle sefer 1473 yılı baharına kaldı. Şehzade Mustafa ve Anadolu Beylerbeyi Davut Paşa’nın kuvvetleri Karaman bölgesine gelmiş olan ordunun üzerine gönderildi. Osmanlı kuvvetleri Eflatunpınarı’nda Akkoyunlu kuvvetlerini mağlup etti (Ağustos 1472).

Fatih Sultan Mehmed Doğu Anadolu’ya yürümeden önce Batı ve Güney sınırlarını güvenlik altına almak istiyordu. 1463’den beri Venediklilerle savaş halindeydi. Fatih Sultan Mehmed bu savaşı bitirmek için barış yapmak istedi. Ancak Venedikliler ağır şartlar ileri sürerek barışa yanaşmadılar. Fatih Macarlara ve Memlüklere elçi göndererek barış anlaşması yaptı.

Uzun Hasan da Osmanlılara karşı ittifak arayışındaydı. Gürcülerle barış antlaşması yaparak kuzey sınırlarını güvence altına aldı. Daha önceden ittifak anlaşması yaptığı Venediklilere elçi göndererek Osmanlılara karşı harekete geçmeyi önerdi. Osmanlılarla zaten savaş içinde olan Venedikliler teklifi memnuniyetle kabul ettiler. Venedik, Papalık, Napoli gibi diğer bazı İtalya devletleri ortak bir donanma oluşturdu. Akkoyunluların karadan yapacağı harekata paralel olarak bu donanmanın İstanbul’a saldırması planlandı. Ayrıca Uzun Hasan’a ihtiyacı olan ateşli silahları göndermeye karar verdiler. Haçlı donanması İzmir, Antalya gibi şehirlere saldırsa da İstanbul üzerine hareket etmedi. Gönderilen ateşli silahlar da Osmanlıların aldığı tedbirler yüzünden Akkoyunlulara ulaşmadı. Bu durum Otlukbeli Savaşının sonucu üzerinde önemli bir rol oynamıştır.

Savaşın Gelişimi
Fatih Sultan Mehmed 1473 yılı baharında ordusu ile İstanbul’dan Anadolu’ya geçti. Yerine oğlu Şehzade Cem’i vekil olarak bıraktı. Çoğunlukla Osmanlılara tabii Hristiyan halklardan oluşan Rumeli kuvvetleri Çanakkale Boğazı üzerinden gelerek Bursa Yenişehir’de Fatih Sultan Mehmed’e katıldı. Anadolu’da bulunan Şehzade Korkut ve Şehzade Mustafa’nın kuvvetlerinin de katılımıyla ordu tamamlandı. Asker sayısının 100 bin civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Uzun Hasan Osmanlı kuvvetlerini yorup yıprattıktan sonra savaş yapmak istiyordu. Bu sebeple hemen Osmanlı ordusunun karşısına çıkmadı. Öncü kuvvetler arasında bazı çatışmalar olsa da, Osmanlı ordusu büyük bir çatışma olmadan Erzincan bölgesine kadar ilerledi.

İki ordu ilk olarak 4 Ağustos 1473’de Erzincan Tercan’da Fırat’ın ana kolu olan Karasu Irmağı üzerinde karşı karşıya geldi. Osmanlı kuvvetlerinden bir kısmı nehrin karşı kıyısına geçerek Akkoyunlu kuvvetlerine saldırdı. Akkoyunlular sahte geri çekilme taktiği uyguladılar. Osmanlı kuvvetlerinin durumu anlamayarak takibi üzerine, dar bir geçitte Akkoyunlu kuvvetlerinin tuzağına düştüler. Osmanlılar burada ağır bir kayıp verdi. Komutanlar içerisinde çok sayıda ölen veya esir düşen vardı. Ordunun asıl kısmı savaşa girmemişti. Uğranılan yenilgi orduda moralleri bozdu. Fatih Sultan Mehmed ordusunu kuzeye doğru geri çekti. Uzun Hasan da Osmanlı ordusunu takip edip savaşa devam etmeyi tercih etmedi.

İki ordu 11 Ağustos 1473 tarihinde Tercan yakınlarındaki Otlukbeli mevkisinde tekrar karşı karşıya geldi. Savaş alanı oldukça engebeliydi. Akkoyunlu ordusunun konumu daha iyi durumdaydı. Osmanlı ordusu vadi yatağındaydı. Akkoyunlu ordusu Vadinin yukarısındaki yüksek düzlüklerdeydi. Uzun Hasan Osmanlı ordusunu vadi yatağında kuşatmayı planlıyordu. Akkoyunlu ordusunun öncü gücü yüksek araziden daha aşağıda olan Osmanlı ordusunun üzerine yürüdü. Ancak Osmanlı ordusu atak davranarak bu kuvvetleri geri püskürttü ve yukarı doğru saldırarak tepenin kontrolünü ele aldı. Ordunun asıl kısmı da daha sonra tepelik araziye tırmanarak, savaşın yapıldığı düzlüğe ulaştı. Böylece dar bir alanda sıkışıp kuşatılmaktan kurtuldu.

Düzlüğe çıkan Şehzade Mustafa’nın komuta ettiği ordunun sol kanadı Uzun Hasan’ın oğlu Zeynel Mirza komutasındaki sağ kanada saldırdı. Çok şiddetli bir çatışma oldu. Zeynel Mirza öldürüldü. Akkoyunlu ordusunun sağ kanadı dağıldı. Daha sonra Osmanlı sol kanadı ve merkezi Uzun Hasan’ın bulunduğu merkeze saldırdı. Şiddetli çatışmalar sonrasında Akkoyunlu ordusu bozulmaya başladı. Savaşı kaybedeceğini anlayan Uzun Hasan savaş alanını terk etti. Tamamen bozulan Akkoyunlu ordusu tüm ağırlıklarını bırakarak geri çekildi. Ordugah ve hazine Osmanlıların eline geçti. Akkoyunlu Devletinin ileri gelenlerinden çok sayıda kişi esir alındı. Savaşın kazanılmasında ateşli silahların önemli bir rolü olmuştur. Otlukbeli Savaşı Klasik Türkmen ordularının ateşli silahlarla donanmış Osmanlı ordusu karşısındaki zayıflığını açık bir biçimde ortaya çıkardı.

Fatih Sultan Mehmed kaçan Akkoyunlu ordusunu takip etmedi. Bayburt ve Şarkikarahisar gibi şehirleri fethedildikten sonra İstanbul’a geri döndü. Otlukbeli Seferinin uzun sürmesi ve savaşın akıbeti hakkında bir aydan fazla bir süre haber alınamaması sebebiyle Edirne ve İstanbul’da savaşın kaybedildiğine dair şayialar çıkmıştı. Şehzade Cem’in çevresindeki devlet adamları Fatih’in başına bir felaket geldiğine hükmedip, Cem’in padişahlığını ilan ettiler. Geri dönen Fatih Sultan Mehmed bu duruma çok kızdı. Oğlunu affetse de iki lalası Süleyman Çelebi ve Nasuh Çelebi’yi idam ettirdi.

Fatih Sultan Mehmed, Otlukbeli Savaşı sonrasında Şarkikarahisar’dayken Uzun Hasan bir elçi göndererek barış antlaşması talep etti. Fatih Sultan Mehmed bir daha Osmanlı topraklarına saldırmamak ve fethedilen yerleri tanımak şartıyla barış yaptı. Esir alınan Akkoyunlu ileri gelenlerini serbest bıraktı. İstanbul’a döndükten sonra, Uzun Hasan İstanbul’a da bir elçi göndererek barış antlaşmasını teyid etti.

Otlukbeli Savaşının Sonuçları
Otlukbeli Savaşıyla Bayburt ve Şarkıkarahisar gibi bazı şehirler Osmanlıların eline geçti. Toprak kazancı çok önemli olmasa da, Doğu Anadolu bölgesinde hakimiyet sağlandı ve doğu sınırı büyük ölçüde güvenlik altına alındı.

Çok fazla toprak kaybetmemiş olsa da, Otlukbeli Savaşıyla Akkoyunlu Devleti büyük bir prestij kaybına uğradı. Uzun Hasan’ın büyük bir imparatorluk kurmayı amaçlayan cihangirlik iddiası sona erdi. Akkoyunlular zayıflama sürecine girdi. Uzun Hasan’ın 1478 yılındaki ölümünden kısa süre bir süre sonra ortadan kalktı.