Muhittin Üstündağ

Muhittin Üstündağ, Erken Cumhuriyet Döneminde İstanbul Valiliği, Belediye Reisliği ve Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul İl Başkanlığı yapmış önemli bir bürokrat ve devlet adamıdır.

Muhittin Üstündağ, 20 Ekim 1884 tarihinde Osmanlı toprağı olan Sakız adasında doğmuştur. Tam adı Muhittin Memduh Üstündağ’dır. Babası İmroz (Gökçeada) Kaymakamı Hayri Bey, annesi Cemile Hanımdır. Kardeşi, Ekrem Hayri Üstündağ Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı yapmıştır. Mülkiye Kaymakamı olan babası Hayri Bey’e Sultan Abdülhamit II döneminde İmroz Kaymakamlığı görevindeki hüsn-i hizmetlerinden dolayı 4. dereceden Mecidiye Nişanı verilmiştir. Muhittin Üstündağ, ilkokula İstanbul’da bulunan iptidai mektepte dini ve ilmi eğitimini alarak başladı. 14 Ekim 1902 tarihinde İstanbul Mülkiye İdadisinden mezun oldu. Ardından Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) Hukuk Fakültesinde eğitimini tamamlayarak 13 Eylül 1909 tarihinde mezun oldu.

Rumca ve Fransızca dillerini bilen Muhittin Üstündağ, 1905 yılında kamu hizmetine başladı. 1912 yılında Milas’ta görev yaptığı sırada Müşerref isimli bir hanım ile evlendi. Bu evliliğinden Metin (d. 1920) ve Mehmet Üstün (d. 1925) adlarında iki erkek ve Günseli adında bir kız olmak üzere üç çocuğu olmuştur. Kızı Günseli, II. Dünya Savaşı yıllarında İtalya’da bir kaza sonucu vefat etmiştir. Muhittin Bey, milletvekili olmadan önce eşi Müşerref Hanımdan boşanmıştır. Emeklilik döneminde ise, Ülviye adında bir hanım ile ikinci evliliğini yapmıştır. 1920 doğumlu olan büyük oğlu Metin, uzun yıllar İsviçre’de yaşamış 2010 yılında 90 yaşında iken hayatını kaybetmiştir. 1925 doğumlu olan küçük oğlu Mehmet Üstün ise, 1974 yılında dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’in Özel Müşavirliğini yürütmüş ve 2012 yılında 87 yaşında iken vefat etmiştir.

Muhittin Üstündağ, 1905 yılının nisan ayında henüz 21 yaşında iken Muğla Dâhiliye Nezareti Evrak ve Muamelât Komisyonu Kalemi Mülâzımlığı ile devlet hizmetine başladı. İlk memuriyetinde 4 yılı aşkın bir süre görev yaptıktan sonra Haziran 1909’da vazifesinden ayrılmıştır.

22 Aralık 1909 tarihinde, Adliye Nezareti’nin Aydın Vilayeti Fethiye Bidayet Mahkemesi’ne Müddei Umumi Muavinliği görevine atanmış ve 21 Ocak 1910-30 Eylül 1910 tarihleri arasında vazifesini icra etmiştir.

22 Eylül 1910 tarihli atama kararıyla Aydın Vilayeti Milas Kazası Bidayet Mahkemesi Müddei Umumi Muavinliği görevine atanan Muhittin Bey, bu görevini de 12 Ekim 1910-15 Ekim 1913 tarihleri arasında sürdürmüştür. Dört yıl evrak memurluğu, ardından dört yıl da savcı vekili olarak görev yaptığı sekiz yıldan sonra Beyoğlu Sancağı Arnavutköy Polis Merkezi Memurluğu görevine tayin edilmiştir. bu görevi 30 Ekim 1913-29 Temmuz 1915 tarihleri arasında yapmıştır.

28 Temmuz 1915 tarihli atama kararıyla İstanbul Şehremaneti Müfettişliğine getirilen Muhittin Bey, bu vazifesinde, ileride uzun yıllar görev yapacağı şehremaneti teşkilatını yakından tanıma fırsatı bulmuş ve bu görevinde üç yıl hizmet etmiştir.

12 Mart 1918’de Üsküdar Belediye Dairesi Müdürlüğü görevine atanmıştır. Görevi sırasında sık sık sağlık sorunları yaşadıktan sonra üç ay izne ayrılmış ardından izninin üç ay daha uzatılmasını talep etmiştir. 22 Ekim 1918 tarihinde izni tekrar uzatılmış ardından 3 Nisan 1919 tarihinde hiçbir sebep gösterilmeksizin görevinden azledilmiştir.

Kısa bir süre boşta kalan Muhittin Üstündağ, 24 Nisan 1919 tarihinde Merkez Emanet Müfettişliği görevine tayin edilmiş ve bu görevi 12 Haziran 1923 tarihine kadar sürdürmüştür. Bu görevi süresi esnasında Anadolu Hisarı Belediye Müdürlüğü ve umumi müfettişlik görevlerini de vekâleten yürütmüştür.

Ardından 12 Haziran 1923-19 Şubat 1924 tarihleri arasında İstanbul Şehremaneti Umumi Müfettişliği görevini üstlenen Muhittin Üstündağ, 15 Şubat 1924 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Emniyet Genel Müdürü olarak tayin edilmiştir. Bu görevi esnasında Halife II. Abdülmecid Efendi’nin İstanbul’dan yurt dışına çıkarılmasında bizzat rol oynamıştır.

Muhittin Üstündağ, 1 yıl 4 ay boyunca görev yaptığı Emniyet Genel Müdürlüğünden sağlık sorunlarını gerekçe göstererek 29 Haziran 1925 tarihinde istifa etti. Bakanlar Kurulu tarafından istifası kabul edildi ve 2 Temmuz 1925 tarihinde görevinden ayrıldı. Bir süre kamu hizmetinden uzak kalan Muhittin Bey, Cumhuriyet Halk Fırkası Trakya Umumi Müfettişi olarak görev yaptı.

Muhittin Üstündağ, 27 Ocak 1926 tarihinde İstanbul Şehreminliğine (Belediye Başkanı) atandı. Bu görevinin yanı sıra 14 Temmuz 1928 tarihinden itibaren İstanbul Valisi olarak görev yaptı. 1930 yılında uygulamaya konulan Cumhuriyet tarihinin ilk belediyeler kanunu ile İstanbul özelinde vilayet ve emanet idareleri birleştirilmiş ve bu tarihten itibaren vali ve belediye reisi olarak 29 Kasım 1938 tarihine kadar görevini sürdürmüştür.

Görev süresi inkılâpların doğma ve gelişme dönemi olarak değerlendirilebilecek olan Muhittin Üstündağ, tek parti yönetiminin İstanbul Valisi olarak Atatürk’e ve inkılâplara bağlı bir duruş sergilemiştir. Ancak Atatürk’ün ölümünün hemen ardından önce görevden alınmış, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından 29 Kasım 1938 tarihinde merkeze çekilmiş ve kısa bir süre sonra da 16 Şubat 1939 tarihinde emekliye sevk edilmiştir. Yerine Lütfi Kırdar atanmıştır.

8 Mart 1943 - 14 Haziran 1946 tarihleri arasında CHP’den TBMM VII. Dönem İstanbul Milletvekiliği yapmıştır.

Muhittin Üstündağ, 23 Şubat 1924 - 29 Haziran 1925 tarihleri arasında Emniyet Genel Müdürü iken İstanbul Valiliği'ne atandıktan kısa bir süre sonra Özel İdare ile Belediye birleştirildiğinden, Şehreminliği (Belediye Başkanı) görevi de kendisine verildi.

Muhittin Üstündağ, 14 Temmuz 1928 – 4 Aralık 1938 tarihleri arasında İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı olarak görev yapmıştır.

İstanbul’a Şehir Tiyatroları'nı kazandıran Muhittin Üstündağ, İstanbul Belediye Konservatuarı’nın da kurucusu olup 23 Kasım 1935 tarihinde ilk mezunlara diplomalarını takdim etmiştir.

Şehrin imar planının hazırlanmasına önayak oldu. Mustafa Kemal ATATÜRK'ün özel davetiyle Türkiye'ye gelen Fransız mimar Henri Prost, Muhittin Üstündağ döneminde 15 Mayıs 1936 - 27 Aralık 1950 tarihleri arasında İstanbul'un nazım planını hazırladı.

Atatürk Köprüsü'nü yaptırdı. Eminönü Meydanı'nda geniş ölçüde istimlaklere girişti ve meydanı tanzim ettirdi. İstanbul’da ilkokul seferberliğine de ilk başlayan Muhittin Üstündağ olmuştur. Ayrıca onun gayretiyle yaptırılan çeşitli yollar günümüzde hâlen kullanılmaktadır.

Muhittin Üstündağ, evli idi ve 3 çocuğu vardı.

Muhittin Üstündağ, 30 Nisan 1953 tarihinde İstanbul’da Nişantaşı’ndaki evinde kalp krizi geçirerek 69 yaşında ölmüştür.

Kaynak:Biyografi.info