Said Paşa

Said Paşa Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın oğludur ve 1854-1863 yılları arasında Osmanlı Devleti'nin  Mısır valisi olarak görev yapmıştır.

Said Paşa, 1822 yılında Kahire, Mısır'da Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın dördüncü oğlu olarak Çerkes kölelerinden birinden doğmuştur. Tam adı  Mehmed Said Paşa'dır. İyi bir eğitim alan Said Paşa, çocuk yaşta denizciliğe merak sardığı için öğrenimini daha çok bu alanda yapması sağlandı. Eğitimini Fransa'nın başşehri Paris'de tamamladı.

1832-1835 yılları arasında danışman sıfatıyla Mısır’da bulunan Ferdinand de Lesseps onun hem hocası hem arkadaşı oldu. Özellikle aşırı kilolanma eğilimi gösterdiği için onun teşvikiyle spora yöneldi. Bu vesileyle ikisi arasındaki arkadaşlık bağı kuvvetlendi ve bu durum Said Paşa’nın daha sonraki pek çok kararını etkiledi.

Öğrenimini bitirip bahriye subayı olan Said Paşa, Mısır bahriyesindeki basamakları geçerek babasının 2 Ağustos 1849 tarihindeki ölümünden kısa bir süre önce Mısır donanması seraskeri oldu.

Said Paşa, henüz genç yaşta iken Mısır vergisi konusunda görüşmeler yapmak üzere babasının fevkalâde elçisi sıfatıyla İstanbul’a gitti. Mısır meselesinin halledilmesi üzerine padişaha teşekkür etmek için 1841 yılında babası tarafından tekrar İstanbul’a gönderildi. 6 Eylül 1842 tarihinde Fenerbahçe’de padişahın huzurunda icra edilen piyade, süvari ve topçu tâlimlerini görmek için tekrar İstanbul’a geldi.

Osmanlı Devleti'nin Padişahının 1841 tarihli fermana göre Mısır valisinin verebileceği askerî unvanlar albay rütbesiyle sınırlı idi. Bu ziyaretinde kendisine deniz işlerindeki bilgisinden dolayı bahriye ferikliği rütbesi verildi.

Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın 10 kasım 1848 ölmesinden sonra Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın oğlu Ahmet Tosun Paşa oğlu Mısır valisi olan I. Abbas Hilmi Paşa da 15 Temmuz 1854 tarihinde öldürülünce verasette ekberiyet usulünü getiren 1841 tarihli ferman gereği Mısır’a vali tayin edilmesi gerekirken I. Abbas Hilmi Paşa ’nın oğlu İlhâmi Paşa’yı valiliğe getirmek isteyenlerin direnciyle karşılaştı. Sekiz gün kadar devam eden bir karışıklıktan sonra Said Paşa, valilik görevine başladı. Said Paşa, Kasım 1854’te İstanbul’a giderek bağlılığını arzetti.

Said Paşa vali olduğu sırada Kırım’da Osmanlı-Rus Harbi sürüyordu. O da selefi gibi bazı Mısır kuvvetlerini Kırım’a cepheye gönderdi. Mısır askerleri özellikle Silistre savaşında önemli başarılar elde etti. Bundan dolayı I. Abdülmecit, Mısır’ın bulundurabileceği 18.000 askerin 30.000’e kadar çıkarılmasına göz yummuştu.

Batı tesirlerine açık bir kişiliğe sahip olan Said Paşa, gerek padişah tarafından kendisine verilen tâlimatlar icabı gerekse babasının Mısır’da başlattığı reformları hayata geçirme isteğiyle Mısır eyaletinde bir dizi ıslahat başlattı.

Said Paşa, batılı finansörleri Mısır’a çekmek için 1854’te Mısır Bankası’nı kurdu. I. Abbas Hilmi Paşa zamanında başlatılan Kahire-İskenderiye demiryolunu tamamlayarak hizmete açtı. Yabancı bir şirkete imtiyaz verip Kahire, İskenderiye ve Süveyş arasında telgraf hatları döşetti, demir yolunu da Süveyş’e uzattı.

Said Paşa, Batılı mali çevrelerin Mısır'daki geleneksel toprak düzeninin değiştirilmesi yönündeki baskıları üzerine, 1855 yılında çıkardığı bir yasayla köylülerin topraklarını erkek varislerine bırakabilmelerini sağladı. Üç yıl sonra bir başka yasayla varis olabilecek akrabaların sayısını sınırladı. Ayrıca bir tarlayı üst üste beş yıl elinde tutan ve vergisini ödeyen köylülere bu tarla üzerinde mülkiyet, satış ve ipotek hakları tanıdı.

Said Paşa, Şeyhülbeledlerin bir köylünün ölümünde ve belirli aralarla köy toprağını yeniden bölüştürmesi uygulamasına son verdi. Şeyhü'l-beledlerin aracılığıyla toplanan ortak köy vergisini kaldırarak her üreticinin yalnızca kendi vergisinden sorumlu olmasına dayanan bir sistem getirdi. Şeyhü'l-beledlerin elindeki toprakların bir bölümüne el koydu ve daha önce askerlikten muaf olan oğullarını orduya aldı.

Said Paşa başka alanlarda da yenilik girişimlerinde bulundu. 1861'de bir komisyon kurarak bir belediye yasası hazırlanmasını istedi. Yabancı devletlerin karşı çıkması sebebiyle bu girişimi sonuçsuz kaldı. Sudan'dan köle getirilmesini yasaklayarak köle ticaretini durdurma çabası da başarısızlığa uğradı.

1854 yılında Fransız Ferdinand de Lesseps’e Akdeniz'i Süveyş Kanalı üzerinden  Kızıldeniz'e bağlayacak bir kanal açma imtiyazı verdi. Fransa, İngiltere ve Osmanlı devletlerinin itirazıyla karşılaştı, bu yüzden inşaat başlatılamadı. Said Paşa 1856’da bu imtiyazı yenileyip Süveyş Kanalı şirketinin kurulmasına imkân tanıdı.

Ferdinand de Lesseps aldığı imtiyazı onaylatmak için birkaç defa İstanbul’a gitmesine rağmen başarılı olamadı. Paris Antlaşması’nın ardından oluşan atmosferden ve Fransa’nın muhalefetini çekmesinden sonra Osmanlı Devleti ve İngiltere’ye rağmen 1858 yılında şirket kurularak sermaye toplanmaya ve 1859 Nisanında kanalın kazılmasına başlandı. Said Paşa ayrıca Nil Nehir Taşımacılığı Şirketi imtiyazını da 1854’te Avrupalılar’a vermişti.

1857 yılında Mustafa Fâzıl Paşa’nın önderliğinde Mısır’ın ikinci nehir ulaşım şirketi olan Mecidiye Kumpanyası’nı kurdurdu. Özellikle demir yolu Süveyş’e uzatıldıktan sonra Süveyş Limanı büyük ticaret gemilerinin yanaşabileceği bir şekle döndü. Akdeniz’deki bir Mısır Limanı da onun adıyla anıldı (Port Said).

1858’de Osmanlı Devleti’nin neşrettiği arazi kanunnâmesine paralel olarak “Saîdiye Lâyihası” diye tanınan kanunu çıkarıp Mısır çiftçilerinin mülk edinmesini mümkün kıldı. Çiftçilerin ürettiği mahsul üzerindeki devlet tekelini kaldırıp ziraatın gelişmesini sağladı. Ayrıca birtakım vergi ve angaryaları ilga edip halkın takdirini kazandı; daha önce açılmış, ancak zamanla dolmuş olan sulama kanallarını temizletti. Orduyu yeniden tanzim etti. Askerî rütbelerin ve maaşların verilmesini düzene koydu. Askerlik süresini kısaltarak zorunlu askerliği getirdi.

Mısır üzerinden idare edilmekte olan Sudan’a özel ilgi gösteren Said Paşa, babasının zamanından beri yapılamayan birçok ıslahatı burada da gerçekleştirdi. Hartum’da yeni bir okul açtırdı. 1857’de kalabalık maiyetiyle Sudan’ı ziyaret etti. Ahalinin müracaatını dikkate alıp birtakım vergileri kaldırdı. Ayrıca sahrada kontrol istasyonları ve konaklar kurdurarak posta hizmetlerini kolaylaştırdı. Köle ticaretini yasakladı ve uygulamayı kontrol etmek için Sobat nehri üzerinde askerî bir karakol tesis etti.

Mısır ve Sudan’da yaptığı idarî düzenlemelere rağmen Mehmed Said Paşa aynı özeni eğitimde gösteremedi. Babasının zamanında açılan birçok okul kapatıldı. Tıp mektebi gibi bazıları yeniden açıldıysa da eski seviyesine ulaşamadı. Buna karşılık askerî eğitimi geliştirmek amacıyla birtakım girişimlerde bulundu. İskenderiye’de Medrese-i Bahriyye adlı bir denizcilik okulu kurdu. Kahire’de Medrese-i Erkân-ı Harb adıyla bir okul ve 1857’de bir mühendishâne açtı.

Onun tenkit edildiği en önemli ikinci mesele, Bab-ı Ali’nin itirazlarına rağmen 1862 yılında Bab-ı Ali’nin onayıyla Saxe-Meiningen Bankası’ndan, otuz yılda geri ödenmek üzere ve yüzde 7 faizle 1 milyon 200 bin sterlin kredi borçudur. Bu durum Mısır maliyesinin yabancıların kontrolüne girmesine yol açmıştır.

Said Paşa, 18 Ocak 1863 tarihinde Mısır'ın İskenderiye şehirinde 41 yaşında ölmüştür.

Ölümünden sonra Kavalalı İbrahim Paşa'nın oğlu ve aynı zamanda Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın torunu olan Hidiv İsmail Paşa Mısır valisi oldu.

Kaynak:Biyografi.info