Celal Bayar

Türkiye Cumhuriyeti'nin üçüncü cumhurbaşkanıdır.

Cumhurbaşkanı ve başbakan olarak Türkiye'ye hizmet etmiş olan siyaset adamı.

Celal Bayar, 16 Mayıs 1883 tarihinde Bursa’nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde ailesinin üçüncü oğlu olarak doğmuştur. Tam adı Mahmut Celal Bayar’dır. Behzat ve Asım adlarında ağabeyleri vardı. Annesinin adı Emine Hanım’dır. İlmiye sınıfına (Osmanlı’da hukukçu, öğretim üyesi ve din adamlarının oluşturduğu sınıf) mensup bir fıkıh (İslam hukuku) bilgini olan babası Abdullah Fehmi Efendi, 1877-1878 tarihlerindeki Osmanlı Rus savaşı 93 Harbi'nden sonra, bugün Bulgaristan sınırları içindeki Plevne şehrinden, Gemlik yakınlarındaki Umurbey köyüne göç etti. Babası köydeki rüştiyede (ortaokul) müdürlük ve bir ara Gemlik'te müftülük yaptı. İlk ve ortaöğrenimini babasının yanında gören Bayar'ın çocukluğu ve ilk gençlik dönemi ailesinin yerleştiği Bursa'da geçti.

Celal Bayar, Gemlik Reji (Tekel) İdaresi’nde stajyer memur olarak çalışmaya başladı. Daha sonraları bir süre Gemlik mahkeme kaleminde çalıştı. Bursa'da açılan Ziraat Bankası veznedarlığı sınavını kazandı. Bankada veznedar olarak çalışırken, Fransız papazlar yönetimindeki Collège Français de l'Assomption'da Fransızca kurslarına devam etti. İpekböcekçiliği eğitimi veren Darüllâlim-i Harir (İpek Meslek Okulu) kurslarını izledi. 1905 yılında Deutsche Orient Bank'ın imtihanını kazanarak, burada çalışamaya başladı. Sonra İttihad-ı Milli bankasında çalıştı..

Celal Bayar, 1903 yılında, İnegöl'ün yerlilerinden ve eşrafından Refet Bey'in kızı Reşide Bayar ile evlendi, bu evlilikten Refii (1904-1941), Turgut (1911-1983), Nilüfer Gürsoy (1921-) adlarında üç çocuğu olmuştur.

Dayısı Mustafa Şevket’in etkisi ve yönlendirmesiyle siyasete ilgi duymaya ve bu alanla ilgilenmeye başladı. İttihat ve Terakki’ye duyduğu ilgiyle 1907 yılında bu cemiyete girdi. II. Meşrutiyet’in 1908 yılında ilanından sonra cemiyette aktif görevler almaya başladı. Önce Bursa, ardından İzmir şubelerinin başkanlığında bulundu. İzmir’de bulunduğu sırada Birinci Dünya Savaşı başlamıştı. Savaş sırasında Halka Doğru Cemiyeti’ni kurdu. Bu cemiyetin yayın organı olan Halka Doğru dergisini 1 Şubat 1919 tarihinden itibaren yayımlamaya başladı ve bu dergide Turgut Alp imzasıyla makaleler yazdı.

Celal Bayar, yazılarında ve Kurtuluş Savaşı yıllarında Galip Hoca, Reşad-ı Sani, Müdür, Müftü adlarını da kullandı.

Celal Bayar, 12 Ocak 1920 tarihinde toplanan son Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Saruhan Sancağı (Manisa) milletvekili olarak girdi. Bu meclisin kapanmasından sonra Yunan işgaline karşı halkın organize edilmesi ve halkın işgale karşı direnişe geçmesi için yapılan çalışmalara katıldı. Bu amaçla İzmir’den Ödemiş’e geçti. Hoca kıyafetiyle ve “Galip Hoca” adıyla halkın arasına karıştı, çeşitli yerleşim yerlerini dolaştı.

28 Haziran 1919 tarihinde Balıkesir’de yapılan kongrede, “millî alay komutanı” olarak tayin edildi.

İstanbul’un işgali ve Mebusan Meclisi’nin dağıtılmasından sonra Ankara’da toplanan Büyük Millet Meclisi’ne yine Saruhan mebusu olarak katıldı. Bu arada TBMM ile Çerkes Ethem arasında arabuluculuk yapmak amacıyla oluşturulan kurula seçilerek Çerkes Ethem ile görüşmelerde bulundu.

Mustafa Kemal Paşa’nın isteğiyle kurulan Türkiye Komünist Fırkası’nın kurucuları arasında yer aldı. Mecliste aktif olarak çalıştı ve 27 Şubat 1921 tarihinde İktisat Bakanlığı’na getirilerek bir yıla yakın bu görevde kaldı. Bir ara Dışişleri Bakanlığı’na da vekâlet etti.

Millî Mücadele’nin başlamasıyla, bu mücadelenin kazanılması için Batı Anadolu’da önemli çalışmalar yaptı. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra Lozan Barış Konferansı’na müşavir (danışman) göreviyle katıldı.

1923 yılında yapılan seçimlerde, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin adayı olarak İkinci Büyük Millet Meclisi’ne İzmir Milletvekili olarak girdi.

Hindistan Müslümanlarının Türk Kurtuluş Savaşı’na yardım olarak gönderdikleri altınları kullanarak, 1924 yılında Mustafa Kemal’in emriyle Türkiye İş Bankası’nı kurdu ve bu bankanın ilk Genel Müdürü oldu. Bu görevi 1932 yılına kadar sürdürdü.

Celal Bayar, 1932-1937 yılları arasında yeniden İktisat Vekilliğine getirildi. 1937 yılı sonlarında İsmet İnönü’nün yerine Başbakanlığa atandı. Bu görevi de bir ara istifa etmesine karşın, yeniden atanıp 25 Ocak 1939 tarihine kadar sürdürdü. Aynı yıl içinde başlayan II. Dünya Savaşı sırasında, siyasi açıdan önemli bir çalışmada bulunmadı. 1945 yılı bütçe görüşmeleri sırasında muhalif grup arasında yer aldı.

Mehmet Fuat Köprülü, Adnan Menderes, Refik Koraltan ile birlikte 7 Haziran 1945 tarihinde TBMM grubuna verdikleri “dörtlü takrir” ile CHP parti tüzüğünde bir kısım değişikliklerin yapılmasını istediler.

Celâl Bayar, DP’nin 14 Mayıs 1950 seçimlerini, 487 milletvekilliğinin 408’ini alarak kazanmasından sonra, 22 Mayıs 1950’de 384 oyla TBMM tarafından Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü cumhurbaşkanlığına seçildi.

Celâl Bayar, II. Dünya Savaşı’ndan sonra dünya genelinde meydana gelen değişiklikleri yakından izledi. Türkiye’nin Kore Savaşı’na asker göndermesi, NATO’ya girilmesi, Bağdat Paktı’nın kurulması gibi uluslararası sorunlarda önemli katkılarda bulundu. Ayrıca Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında “Üçlü Pakt”ın kurulmasına da ön ayak oldu.

Öte yandan ülkeye yabancı sermayenin getirilmesi, dış politikada Batı yanlısı tavır takınılması gibi konularda da etkileyici bir rol üstlendi. 1951 yılında, Atatürk’ü Koruma Kanunu’nun çıkarılması için aktif çaba gösterdi. Türkiye’nin ilk sivil Cumhurbaşkanı olan Bayar, on yıl cumhurbaşkanlığı yaptıktan sonra, 27 Mayıs 1960’da gerçekleştirilen askeri darbesiyle iktidardan indirildi.

Yerine 21 Ekim 1961 tarihinde Cemal Gürsel dördüncü cumhurbaşkanı olarak seçildi.

Celâl Bayar, 27 Mayıs 1960 askeri darbesini gerçekleştiren Milli Birlik Komitesinin kurduğu özel mahkemede (Yassıada Mahkemesi) yargılanarak, DP iktidarı dönemindeki icraatları nedeniyle yargılanarak 15 Eylül 1961 tarihinde idama mahkûm edildi . Ancak, yaşının ilerlemiş olması nedeniyle idam cezası daha sonra müebbet hapse çevrilerek, Yassıada’dan Kayseri Bölge Cezaevi’ne nakledildi, 7 Kasım 1964 tarihinde hastalığı nedeniyle serbest bırakıldı. 7 Temmuz 1966’da da dönemin cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından, Anayasa’nın 97. maddesinde yazılı gerekçelere dayanılarak cezası kaldırıldı.

Celal Bayar; Abdülhamit II, Meşrutiyet, Balkan Savaşı, İkinci Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet’in ilanı ve tek parti dönemi, çok partili döneme geçiş, 27 Mayıs 1960 askeri darbesi gibi, Türkiye’de çok büyük çalkantıların yaşandığı bir yüzyılda yaşadı.

Celal Bayar, hapisten çıktıktan sonra “Bizim Ev” adıyla bir kulüp kurarak siyasi yasakların kaldırılması için savaşım verdi. 1975 yılında Adalet Partisi’ni desteklemeye başladı. AP lideri Süleyman Demirel ile birlikte seçim mitinglerinde konuşmalar yaptı.

Bayar, belgelere de dayandırarak kaleme aldığı “Ben de Yazdım” (1965-72) adlı anılarında; Osmanlı İmparatorluğu’nun son yılları ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarını anlattı.

Celal Bayar, 22 Ağustos 1986 tarihinde İstanbul’da 103 yaşında ölmüştür. Memleketi olan Bursa-Umurbey’de toprağa verildi.

Manisa’da “Celal Bayar Üniversitesi” adıyla bir üniversite kurulmuştur.

Kaynak:Biyografi.info