Sabahattin Eyüboğlu

Deneme ve eleştiri yazarı, sanat tarihçisi, çevirmen. Türk kültürünün kökenlerine ve sorunlarına eğilen yazılarıyla çağdaşlarını ve kendisinden sonra gelen kuşakları etkilemiştir.

Sabahattin Eyüboğlu, 1908 yılında Trabzon, Akçaabat’da doğmuştur. Ressam ve şair Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun ağabeyidir. İlköğrenimini Kütahya'da, ortaöğrenimini Trabzon'da tamamlayan Sabahattin Eyüboğlu, yüksek öğrenimini Atatürk'ün talimatıyla üniversiteye öğretim üyesi yetiştirmek için açılan sınavı kazanarak 1928 yılında Fransa'ya gönderildi. İki yıl Dijon Üniversitesi'ne bir yıl Lyon Üniversitesi'ne devam ettikten sonra bir yıl da 1931 senesinde Paris'te kalıp Sorbonne Üniversitesi'nde dersleri izledi. 1932 yılında da İngiltere'de İngiliz dili ve edebiyatı üzerine incelemeler yaptı.

Üniversiteden mezun olup İstanbul’a 1933 yılında döndüğünde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünde doçent olarak akademik kariyerine başlamıştır. 1939 yılında Ankara'da Milli Eğitim Bakanlığı müfettişliğine başladı ve Talim ve Terbiye Kurulu üyeliği yaptı. Aynı zamanda 1943 yılından 1947 yılına kadar Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nde kültür tarihi dersleri verdi.

Bu arada Sabahattin Eyüboğlu, 1939 - 1947 yılları arasında Hasan Ali Yücel tarafından kurulan Tercüme Bürosu'nda çalıştı.

Sabahattin Eyüboğlu’nun 1930'lardan itibaren yazıları Hakimiyet-i Milliye ve Tan gibi gazetelerde, Kültür Haftası, İnsan, Varlık, Yeni Ufuklar dergisi gibi dergilerde yazıları yayınlandı.

Yazarlığının asıl etkili ve verimli dönemi 1940'larda başladı. Tercüme, Yaprak, Yeni Ufuklar, Tanin, Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımladığı yazılarıyla kültürün maddi temellerini araştıran, halk değerlerine yönelen hümanist bir düşüncenin öncülüğünü yaptı.

Yaprak dergisinde Yeni Şiir hareketinin toplumsal bir içerik kazanmasına katkıda bulundu. Orhan Veli Kanık, Cahit Külebi, Ceyhun Atuf Kansu, Mehmet Başaran, Halikarnas Balıkçısı gibi şairleri ele alarak tek tek değerlendirdi.

Kültür yaşamına yeni bir edebiyat anlayışının ve dil devriminin yerleştiği bir dönem olan 1950'lerin sonlarında ise yazılarında emperyalizm ve kültür ilişkileri sorununa ağırlık verdi.

Sabahattin Eyüboğlu Türk kültürü konusunda Halikarnas Balıkçısı ve Azra Erhat'la birlikte yeni bir Anadoluculuk görüşü getirdi Ona göre Türk kültürü Anadolu'da daha önce yaşamış eski toplumların kültürlerinin bir uzantısıydı.

Sabahattin Eyüboğlu, Orhan Veli Kanık, Nurullah Ataç, Melih Cevdet Anday ile birlikte “Tercüme” dergisini çıkardı. Kendi denemeleri ve ünlü Montaigne ve Ömer Hayyam çevirilerinin yanı sıra Vedat Günyol ile birlikte jean-paul-sartre ve daha birçok ünlü yazardan çeviriler yaptılar.

1946 yılında çok partili rejime geçtikten sonra köy enstitülerine karşı yürütülen kampanya sırasında Tercüme Bürosu'ndaki ve Hasanoğlan'daki görevlerinden 1947 yılında uzaklaştırıldı.

Ömer Hayyam’ın “Rubailer”ini, Jean de La Fontaine’in “Fabllarını ve Eflatun’un “Devlet” adlı yapıtlarını Türkçeye çevirmiştir.

1947 - 1948 yıllarında ikinci kez Fransa'ya gitti, dönüşünde yeniden Milli Eğitim bakanlığı müfettiliğine atandı ve yine İstanbul Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde 1950 – 1960 yıllarında karşılaştırmalı Türk - Fransız, 1951 – 1958 yıllarında Teknik Üniversite ve Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu'nda sanat tarihi dersleri okutmuştur.

Sabahattin Eyüboğlu Eski Anadolu uygarlığı konusunda 11 tane de belgesel film yaptı. Bu dizinin ilk filmi olan Hitit Güneşi 1956'da Berlin Film Şenliği'nde ikinci oldu. Sabahattin Eyüboğlu 1966'da Sinematek'in kurucuları arasında yer aldı.

Çeviri alanında ise Fransız, İngiliz, Rus, Yunan ve Latin edebiyatından birçok klasik yapıtı çevirerek önemli bir boşluğu doldurdu. Mavi ile Kara (1960) adlı denemeler kitabıyla Ataç Armağanı'nı, M. Ali Cimcoz'la birlikte yaptığı Platon'un (Eflatun)Devlet'inin çevirisiyle1959'da Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü'nü kazandı.

27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra 147’ler içinde yer almış, görevlerinin iadesinden sonra Teknik Üniversite'deki öğretim üyeliğine devam etti.

Vedat Günyol’la 1963 yılında François-Noel Babeuf’tan çevirdikleri Devrim Yazıları 1965 yılında toplatıldı. Türk Ceza Kanunun 142.maddesi uyarınca yargılandı; 1966'da aklandı.

12 Mart 1971 tarihinde verilen 12 Mart Muhtırası sonrasında "gizli komünist örgütü kurmak" iddiasıyla Vedat Günyol ve Azra Erhat ile birlikte tutuklanmış, ancak beraat etmiştir.

Sabahattin Eyüboğlu, 1947 yılında Paris'de iken tanıştığı İsviçre asıllı piyanist Magdi Rufer ile evli idi.

Sabahattin Eyüboğlu, 13 Ocak 1973 tarihinde İstanbul’da 65 yaşında ölmüştür.

Ödülleri :
1959 - Sabahattin Eyüboğlu Eflatun'un Devlet çevirisi ile Türk Dili Kurumu çeviri ödülünü kazanmıştır.
1960 - "Mavi ve Kara" adlı deneme kitabı ile de Nurullah Ataç Armağanı'nı kazanmıştır.

Kitapları :
Telif Eserleri
1953 - "Avrupa Resminde Gerçek Duygusu". (M. Ş. İpşiroğlu ile)
1955 - "Fatih Albümüne Bir Bakış". (M. Ş. İpşiroğlu ile)
1955 - "Sur l'Album du Conquérant". (Üstteki eserin Fransızcasıdır)
1957 - "Saklı Kilise". (M. Ş. İpşiroğlu ile- Türkçe-Fransızca)
1961 - "Turquie: Miniatures Anciennes". (M.Ş. İpşiroğlu ile)
1964 - "Şiirle Fransızca"
1967 - "Mavi ve Kara "
1966 - "Yunus Emre'ye Selam"
1971 - "Yunus Emre"
1947-1948 - "Paris Mektupları". Varlık, (seri yazılar).
1957 - "Şiirin Yapısı". Yeni Ufuklar, (seri yazılar),
- "L'Architecture Religieuse Turque. La Revue des Voyages.

Deneme - inceleme
1952 - Avrupa resminde gerçeklik duygusu
1952 - Fatih albümüne bakış
1961 - Mavi ve kara
1966 - Yunus Emre'ye selam
1971 - Yunus Emre
1974 - Sanat üzerine denemeler
1977 - Pir Sultan Abdal
1979 - Köy Enstitüleri üzerine
1978 - Diyelim Söz Arasında (Deneme)
1977 - Kırkpınar (Düzenleme)

Tercümeleri
1953 - Curtius'dan, Fransa üzerine deneme
1959 - Eflatun'dan, Devlet
1976 - Şiir çevirileri vb.
1966 - Julius Caesar - (The Tragedy Of Julıus Caesar-William Shakespeare)
1965 - Hamlet - (The Tragedy Of Hamlet, Prınce Of Denmark-William Shakespeare)
1956 - Troilos ile Kressida - (Troılus And Cressıda-William Shakespeare)
1965 - Atinalı Timon - (The Lıfe Of Tımon Of Athens-William Shakespeare)
1962 - Macbeth - (The Tragedy Of Macbeth-William Shakespeare)
1967 - Antonius ve Kleopatra - (The Tragedy Of Antony And Cleopatra-William Shakespeare)
1974 - La vie de Gargantua et de Pantagruel'-'The Life of Gargantua and of Pantagruel ‘Gargantua' (Azra Erhat ve Vedat Günyol ile). Gargantua'nın yazarı François Rabelais (1494?-1553) ayrıca (Maitre Alcofribas Nasier-François Rabelais'nin takma adı)

Belgesel film
Sabahattin Eyüboğlu 11 tane belgesel filme imza atmıştır. Bunlar:
(1) İstanbul Üniversitesi Film Merkezi'nde yapılanlar. Bunlar 1957 ile 1972 yılları arasında Mazhar Şevket İpşiroğlu ve Aziz Albek ile birlikte yapılmışlardır.
1957 - "Hitit Güneşi" (Berlin Film Festivali'nde gümüş madalya kazandı)
1957 - "Siyah Kalem"
1957 - "Karanlıkta Renkler"
1957 - "Anadolu'da Roma Mozaikleri",
1957 - "Nemrut Dağı Tanrıları"
- "Ana Tanrıça"
- "Anadolu Yolları",
- "Eski Antalya'nın Suları",
1959 - "Surname"
- "Karagöz'ün Dünyası", (Madrid'de Gümüş Kuğu Ödülünü aldı)
(2) Eczacıbaşı Kültür Filmlerinden - Şakir Eczacıbaşı ile birlikte yapılmışlardır.
- "Yaşamak İçin".


Kaynak:Biyografi.info