Yılmaz Onay

Yılmaz Onay, toplumcu gerçekçi tiyatro anlayışını benimsemiş ve Türkiye'de epik tiyatronun öncülerinden biri olmuştur.

Yılmaz Onay, 20 Nisan 1937 tarihinde Gaziantep’in sınır mahallesi Üçkubbe köyünde ilkokul öğretmeninin oğlu olarak doğmuştur. Tam adı Mustafa Yılmaz Kurt'tur. Asıl memleketi Elâzığ’ın Ağın ilçesidir. Annesi ev hanımı Sıdıka Onay, babası öğretmen Cevat Onay'dır. Henüz Yılmaz Onay küçük bir çocukken babasının tayini Ankara'ya çıktı, böylelikle aile başkente taşındı. Ankara'da Ulus İlkokulu'nda okuyup 1948 yılında mezun oldu. Cebeci Ortaokulu'ndan 1951 yılında mezun oldu. Lise eğitimini 1955 yılında Ankara’da Gazi Lisesi’nde tamamladı. 1955 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde inşaat mühendisi eğitimine başladı ve 1960 yılında mezun oldu. 1959 yılında Milletlerarası Teknik Stajyer Öğrenci Mübadelesi Birliği adı altında ülkemizde çalışmalarını sürdüren IAESTE bursu ile dört ay Batı Berlin’de bulundu.

Yılmaz Onay, 1960 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’ni (İTÜ) bitirdikten sonra bir yandan inşaat mühendisi olarak Bayındırlık Bakanlığı’nda çalışırken öbür yandan da tiyatro çalışmasını sürdürdü. Bir yandan da İstanbul Teknik Üniversitesi’nde (İTÜ) yüksek lisans eğitimine devam etti. 1960 yılından 1972 yılına kadar 12 yıl Bayındırlık Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğünde proje mühendiliği görevini yaptı. Buradan ayrıldıktan sonra TÜBİTAK Yapı Araştırma Enstitüsü'nde sekiz yıl (1972-1980) araştırma uzmanlığı yaptı. 1980 yılında emekli oldu.

Yılmaz Onay, yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde okurken İTÜ tiyatrosunda ve Genç Oyuncular’da tiyatro sahnesine çıkmaya başladı. Bir dönem Ankara Deneme Sahnesi’nde çalışıp, ilgi alanını oyunculuktan yönetmenliğe çevirdi. Ankara Sanat Tiyatrosu’nda yönetmenlik yaptı.

1961 yılında Alman Akademik Değişim Servisi (Deutscher Akademischer Austauschdienst) DAAD bursuyla bir yıl için Karlsruhe Teknik Yüksekokulu’nda (Karlsruhe Technische Hochschule) araştırma çalışmalarına katıldı ve bu arada Duisberger Gesellschaft bünyesinde, Alman, Türk, Mısır’lı gençler ve bir de ABD’li bir askerden oluşturduğu toplulukla Eugene İonesco’nun “Der Herrscher” oyununu sahneledi.

1962 yılında Ankara’ya dönüşünde “Sinema Tiyatro Derneği”nde ve ardından 1972 yılına dek “Ankara Deneme Sahnesi”nde çalıştı. Sermet Çağan’ın “Öyle Bir Oyun” adlı radyo oyunundan “Savaş Oyunu” adlı sahne uyarlamasını yaptı ve sahneye koydu. Bu oyun ile 1965 yılında İstanbul Uluslararası Barış Şenliği ikincilik ödülünü kazandı. Yaşar Kemal’in “Yer Demir Gök Bakır” romanından Nihat Asyalı’nın oyunlaştırdığı “Uzun Dere” oyununu sahneye koydu. Bu oyun ile 1966 yılında Nancy Uluslararası Tiyatro Festivali büyük ödülünü Brezilya topluluğu ile birlikte paylaştı.

Yılmaz Onay, Ankara Alman Kültür Merkezi ile yakın işbirliği çerçevesinde, Max Meinecke’nin yönettiği okuma tiyatrosunda rol aldı.

Aynı zamanda inşaat mühendisi olanYılmaz Onay 1972 yılında Tübitak Yapı Araştırma Enstitüsü'nde araştırma asistanı olarak işe başladı. Tübitak' da çalıştığı dönemde yayınlanan mesleki kitapları:
- Binalarda Taşıyıcı Sisteme Ait Giderlerin Analiz Ve Tahmin Hesapları İçin Bir Yöntem, Tübitak Yayınları, Yayın No: A10, Ankara 1973
- Yığma Binalarla Karkas Binaların Taşıyıcı Sistem Giderleri Yönünden Karşılaştırılması, Tübitak Yayınları, Yayın No: A21, Ankara 1975
- Yapı Araştırma Enstitüsü Çalışma Performası Değerlendirme Yöntemi Ön Çalışması, Tübitak Yayınları, Yayın No: H84, Ankara 1977

Yılmaz Onay’ın İlk profesyonel tiyatro reji çalışması, 1972 yılında Ankara Sanat Tiyatrosu’nda (AST) Bertolt Brecht'ten sahnelediği "Hitler Rejiminin Korku ve Sefaleti" oyunudur. (“Furcht und Elend des Dritten Reiches”)

Ankara'da dört kez oynanan oyun, beşinci kez Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencilerine oynanırken, Ankara Sıkıyönetim Kumandanlığı'nın 4 Nisan 1972 tarihli bildirimi ile yasaklandı. Bildirimde şöyle denilmekteydi:

	"AST'ın oynadığı oyunlar bugüne kadar tetkik edilmiş, özellikle Nafile Dünya ve Hitler Rejimi sebebiyle kasıtlı ve maksatlı olduğu açıkça belirmiş olduğundan topluluğun faaliyeti sakıncalı mütalaa edilerek süresiz olarak kapatılmıştır." - Ankara Sıkıyönetim Kumandanlığı 6134/14267 sayılı ve 4 Nisan 1972 tarihli bildirimi.

Daha sonra 1972-1973 yılları arasında Uluslararası Tiyatro Enstitüsü (ITI) Federal Almanya Merkezi’nin daveti ile Städtische Bühnen der Stadt Essen’de ve Berlin’de Hospitant (Stajyer) olarak bulundu.

Sonra Ankara’da kuruluşuna katıldığı Çağdaş Sahne’de Nazım Hikmet tarafından yazılan Yusuf Peygamber'in öyküsünü anlatan tiyatro oyunu“Yusuf ile Menofis” ile Nihat Asyalı’nın yazdığı “Grev” ve Nihat Asyalı’nın Fyodor Gladkov’dan uyarladığı “Çimento” adlı oyunlarını 1975 ile 1978 yılları arasında sahneledi. 1978-1980 yıllarında İşçi Kültür Derneği’nde işçi oyunları yazıp yönetti.

İşçi sınıfının politik mücadelesine de önem veren Yılmaz Onay, 1978 yılında Türkiye İşçi Partisi’ne üye oldu.

1979 yılında gerçekleştirilen senato üçte bir yenileme seçimlerinde Türkiye İşçi Partisi’nin İstanbul adayları arasında yer aldı. Yine Partililer tarafından kurulan İşçi Kültür Derneği’nde çalıştı. 1978 yılında Genel Başkan seçildi ve 1980 12 Eylül Darbesi’ne kadar bu görevi sürdürdü.

Türkiye İşçi Partisi’nin 12 Eylül Darbesi’nde kapatılmasından sonra Bilim ve Sanat Dergisi’nin kuruluş çalışmalarına aktif olarak katıldı. Derginin hazırlık toplantıları, çıkış metni hazırlıkları Yılmaz Onay’ın evinde gerçekleştirildi. Ocak 1981 tarihinde ilk sayısı yayınlanan Bilim ve Sanat Dergisi’nin kültür/sanat bölümünün editörlüğünü üstlendi. Yazı çalışmalarının yanı sıra geniş bir sanatçı çevresinin dergi ile bağlantısının kurulmasını sağladı.

1981-1982 yıllarında AST’da Hans Fallada’dan (“Kleiner Mann was nun?”) oyunlaştırdığı “Küçük Adam Ne Oldu Sana?” oyununu ve 1984 yılında kendi yazdığı “Bu Zamlar Bana Karşı” kabaresini sahneye koydu.

1985-1989 yılları arasında “Arafta Kalanlar” ve “Karagöz’ün Muamması” adlı oyunlarını Amsterdam’da ve “Sanatçının Ölümü” oyununu Paris’te sahneledi. Bu sırada “Şarkılarımız Ölmesin!” adlı, çocuklar için yazdığı barış oyunu, Berlin’deki Theater Manufaktur am halleschen Ufer tiyatrosunca Almanca’ya çevrilip “Sechs Verrückte und ein Lied” adıyla 1988 yılında sahnelendi. Sonra Berlin-Dialog topluluğu ile “Gewalt” temalı bir workshop yaptı, çıkan oyunu Ballhaus’ta 1990 yılında sahneledi. Ardından aynı toplulukla Berlin Ballhaus’ta, Dario Fo’dan (“Bezahlt wird nicht!”) “Borcumuz Yok!” adıyla Berlin’e uyarlanan oyunu 1991 yılında sahneledi.

1986 yılında “Sanatçının Ölümü” adlı tiyatro oyununu yazdı. Yazıldığı yıl TOBAV oyun yarışmasında üçüncülük ödülünü aldı. Aynı yıl Ankara'da TOBAV tarafından, Yücel Erten rejisi ile, Lefkoşa'da Belediye Tiyatrosu'nda ve Paris'te Yılmaz Onay rejisi ile Halk Oyuncuları tarafından sahnelendi. Almancaya da çevrilen oyun 1992 yılında Mitos-Boyut Yayınları tarafından yayınlandı. TRT yönetmeni Tülay Eratalay tarafından 2005 yılında filme çekildi.

1990 yılnda İstanbul’a yerleşti ve 1993 yılından itibaren Devlet Tiyatrolarında rejisör olarak çalıştı, İstanbul ve bölgelerde çeşitli oyunlar sahneledi. Ankara’da Devlet Tiyatroları Vakfı için Nihat Asyalı’nın, Nazım Hikmet üstüne yazdığı “Yanar Elleri” oyununu sahneye koydu.

Yılmaz Onay, 2002 yılında Devlet Tiyatrosu’ndan yaş haddi nedeni ile emekli oldu. Bu arada, Berlin-Tiyatrom’da Nazım Hikmet’in “Tartüf 59” oyununu (“Tartüf 2000” adıyla) yönetti. İstanbul Devlet Tiyatrosu, 2000 - 2001 sezonunda Hans Fallada’nın Küçük Adam Ne Oldu Sanaoyununun yönetmenliğini yaptı.

Düşün Sahnesi’nde kendi oyunu “Sanatçının Ölümü”nü ve AST’ta, Bertolt Brecht’in “Küçük Burjuva Düğünü”nü (Die Kleinbürgerhochzeit) sahneye koydu. Kendi oyunu “Prometheia”, Hollanda’da özel bir proje olarak bir Türk grubu tarafından Türkçe ve bir Hollanda grubu tarafından da 2005 yılında Hollandaca oynandı.

Yılmaz Onay’ın yazdığı öteki oyunlar da yurt içinde ve dışında çeşitli topluluklarca oynandı. Ayrıca, 1998 yılında “Yazılar Filmatik” romanı, TRT tarafından başrolünde Tamer Levent oynadığı filme alındı.

2008 yılında Kocaeli Üniversitesi tarafından Önder Önsal yönetmenliğinde Bir Tiyatro Direnişçisi Yılmaz Onay adlı yaşam öyküsü ve tiyatro adamlığını ele alan bir belgesel çekildi.

Yılmaz Onay, PEN Yazarlar Derneği, Türkiye Yazarlar Sendikası (TYS), Oyun Yazarları ve Çevirmenleri Derneği (OYÇED), Edebiyatçılar Derneği ve BESAM meslek birliği üyesi idi.

Yılmaz Onay, Nazım Hikmet Kültür Merkezi'nin 2004 yılından bu yana gerçekleştirdiği geleneksel Nazım Günleri / Okuma Tiyatrosu etkinliklerinde Nazım Hikmet'in oyunlarını sahneye koymuştur.

Yılmaz Onay, Yurdanur Onay ilr evli idi ve Gökhan Onay adında bir oğlu vardır.

Yılmaz Onay, 30 yıldır yaşadığı Muğla'nın Bodrum ilçesi Gündoğan’daki evinde solunum yetmezliği nedeniyle 9 Ocak 2018 tarihinde 81 yaşında öldü.

Yılmaz Onay, arkasında 10 ödül, 13 oyun, 3 uyarlama, 2 roman, 3 kuramsal kitap, 2 film, 41 tiyatro, 2 öykü, 1 roman, 11 şiir 12 kuramsal kitap olmak üzere 67 çeviri bırakmıştır.

Ödülleri:
1965 - Savaş Oyunu (Sermet Çağan’ın “Öyle Bir Oyun” adlı radyo oyunundan uyarlama), İstanbul Uluslararası Gençlik Tiyatro Festivali Ödülü
1966 - Uzun Dere (Yaşar Kemal’in “Yer Demir Gök Bakır” romanından Nihat Asyalı uyarlaması), Festival Mondial du Theatre du Nancy Grand Prix ödülü (Brezilya’lı bir grupla paylaştı)
1971 - Hitler Rejiminin Korku ve Sefaleti, Bertolt Brecht ödülü
1975 - Çimento (Fyodor Gladkov’dan Nihat Asyalı uyarlaması), Ankara Sanat Severler Derneği Reji Ödülü
1977 - Yusuf ile Menofis, Ulvi Uraz Ödülleri En Başarılı Yönetmen Ödülü
1981 - Küçük Adam N’oldu Sana? (Hans Fallada’dan Yılmaz Onay uyarlaması), Sanat Kurumu Reji Ödülü
1983 - Dev Masalı, Tobav Oyun Yarışması Üçüncülük Ödülü
1986 - Sanatçının Ölümü, Tobav Oyun Yarışması Üçüncülük Ödülü 2007 - Barış Plaketi, 5.Barışa Rock Festivali.
2010 - 17. Troya Kültür – Sanat Ödülleri, Tiyatro dalında.

Yönetmenliğini yaptığı Nazım Hikmet oyunları :
2004 - Fatma, Ali ve Başkaları
2005 - Tartüf 59
2007 - Yalancı Tanık
2008 - İvan İvanoviç Var mıydı, yok muydu?
2009 - Yusuf ile Menofis
2010 - İnsanlık Ölmedi Ya
2011 - Demokles'in Kılıcı
2012 - Kafatası
2013 - Kör Padişah
2014 - Enayi
2015 - İnek

Eserleri :
Tiyatro oyunları :
1978: İşçi Sınıfının Açık Oturumu
1984: Tren Gidiyor
1985: Bu Zamlar Bana Karşı
1985: Dev Masalı
1985: Şarkılarımız Ölmesin
1985: Karagöz'ün Muamması
1985: Arafta Kalanlar
1986: Sanatçının Ölümü
1991: Kara Dul Efsanesi
1992: Kara Kedi Geçti
1992: Hücre İnsanı
1993: Prometheia
2009: Üç Kuruşluk Mahalle Dersleri, (Dilruba Saatçi ile birlikte)

Tiyatro uyarlamaları :
1981: Küçük Adam Ne Oldu Sana, Hans Fallada'nın aynı adlı romanından uyarlama
1985: Sevdalı Bulut,, Nazım Hikmet'ten uyarlama,
2000: Tartüf 2000, Nazım Hikmet'in Moliere'den esinlenerek 1959 yılında yeniden yazdığı Tartüf 59 isimli oyunundan uyarlama

Kitapları :
Romanlar :
2000 - Yazılar FİLMATİK,
2002 - Oyun Değil,

Kuramsal kitaplar :
2012 - Gerçekçilik Yeniden,

Çevirileri :
Oyun çevirileri:
1985 - Bir Halk Düşmanı, Henrik Ibsen
1985 - Mariena Pineda, Federico Garcia Lorca
1986 - Richard Waverly Davası, Rolf Schneider
1986 - Sonuncular, Maksim Gorki
2000 - Brecht Dosyası, George Tabori
- Troyalı Kadınlar, Eski Yunan Tragedyaları 5 Euripides
- Elektra, Eski Yunan Tragedyaları 6 Euripides
- Barış, Eski Yunan Komedyaları 2 Aristopfanes
2013 - İncil, Bertolt Brecht [7]
2013 - Baal, Bertolt Brecht
2013 - Baal (1919 yazımı), Bertolt Brecht
2013 - Baal (1922 yazımı), Bertolt Brecht
2013 - Erkek Baal'in Yaşam Öyküsü, Bertolt Brecht
2013 - Gecede Trampet Sesleri, Bertolt Brecht
2013 - Düğün, Bertolt Brecht
2013 - Dilenci veya Ölü Köpek, Bertolt Brecht
2013 - Şeytan Kovma, Bertolt Brecht
2013 - Karanlıkta Işık, Bertolt Brecht
2013 - Balık Avı, Bertolt Brecht
2013 - Ova, Bertolt Brecht
2013 - Vahşi Ormanda, Bertolt Brecht
2013 - Kentlerin Vahşi Ormanında, Bertolt Brecht
2013 - Adam Adamdır, 1926, Bertolt Brecht
2013 - Adam Adamdır, 1938, Bertolt Brecht
2013 - Mahagonny, Bertolt Brecht
2013 - Mahagonny Kentinin Yükselişi ve Düşüşü, Bertolt Brecht
2013 - Mezbahaların Kutsal Johanna'sı, Bertolt Brecht
2013 - Sivri Kafalılar ve Yuvarlak Kafalılar / Yuvarlak Kafalılar ve Sivri Kafalılar, Bertolt Brecht
2013 - Sivri Kafalılar ve Yuvarlak Kafalılar ya da Devlet ile Servet birleşmeyi Sever, Bertolt Brecht
2013 - Yuvarlak Kafalılar ve Sivri Kafalılar ya da Devlet ile Servet birleşmeyi Sever, Bertolt Brecht
2013 - Küçük Burjuvanın Yedi Ölümcül Günahı, Bertolt Brecht
2013 - Horasyalılar Kuriasyalılar, Bertolt Brecht
2013 - Carrar Ananın Silahları, Bertolt Brecht
2013 - III. Reich’in Korku ve Sefaleti, Bertolt Brecht
2013 - Puntila Ağa ile Uşağı Matti, Bertolt Brecht
2014 - Kafkas Tebeşir Dairesi 1949, Bertolt Brecht
2014 - Kafkas Tebeşir Dairesi 1954, Bertolt Brecht
2014 - Komün Günleri, Bertolt Brecht
2014 - Coriolanus, Bertolt Brecht
2014 - 1431 Rhouen’da Jeanne D'arc Davası, Bertolt Brecht
2014 - Turandot ya da Aklayıcılar Kongresi, Bertolt Brecht
2014 - Catilina, Henrik Ibsen
2015 - Largo Desolato, Ağır Yalnızlık, Vaclav Havel
2015 - Helena, Euripides
2015 - Hippolütos, Euripides
2015 - Lisistrata, Aristopfanes

Öykü çevirileri :
1983 - Öyküler, Anna Seghers,
1998 - İlk Adımlar, Anna Seghers,

Roman çevirileri :
2008 - Evlerde Uyur Uyanık Yalanlar, Botho Strauss

Şiir çevirileri :
2002 - Svendborg Şiirleri, Bertolt Brecht,
2002 - Steffin Derlemesi, Bertolt Brecht
2002 - Hollywood Elejileri, Bertolt Brecht
2002 - Sürgün Şiirleri, Bertolt Brecht
2002 - Savaş El Kitabı, Bertolt Brecht
2002 - Alman Taşlamaları (İkinci Bölüm), Bertolt Brecht
2002 - Çocuk Şarkıları, Bertolt Brecht
2002 - Yeni Çocuk Şarkıları, Bertolt Brecht
2002 - Buckow Elejileri, Bertolt Brecht
2002 - Bakır Alımı, Bertolt Brecht
2004 - İşçi B'nin Hikayeleri, Peter Maiwald

Kuramsal kitap çevirileri :
1978 - İşçi Tiyatroları Ajitprop Topluluklar, A.Kammrad-F.R.Scheck,
1995 - Edebiyat Bilimi, Gennadiy Nikolayeviç Pospelov,
1985 - Brecht'le Yaşamak - Çalışma Günlüğü, Bertolt Brecht,
2005 - Epik Tiyatro, Marianne Kesting,
1994 - Tiyatro Çalışması, Berliner Ensemble,
1985 - Tarihte ve Çağımızda Epik Tiyatro, Marianne Kesting
1996 - Yönetmen Peter Stein, Hazırlayan: Aziz Çalışlar, Çeviriler: Yılmaz Onay,
1998 - Komünist Parti Manifestosu, Friedrich Engels,
2005 - Ütopyadan Bilime Sosyalizm, Friedrich Engels,
2006 - Müzik Üzerine Tartışmalar, Derleme, (Hazırlayanlar: Yılmaz Onay, Tonguç Ok, Aynur Toraman, Zübeyde Aydemir, Mehmet Erdal, Olcay Geridönmez, Taylan Şahbaz)
2006 - Antik Yunan Tragedyaları, Joachim Latacz,
2007 - Batı Diye Diye, Daniela Dahn,
2008 - Poetika, Aristotales


Kaynak:Biyografi.info