Molla Fenari

Din alimi, bilim adamı, müderris, Osmanlı Devleti'nin ilk müftüsü/şeyhülislamı

Molla Fenari, 1350 yılında ortaasyada Maveraünnehir’de Horasan'a tabi Fenar adlı küçük bir köyde doğmuştur. Asıl adı Muhammed b. Hamza b. Muhammed Şemseddin el Fenari' dir. Anadolu'ya ne zaman ve nasıl geldikleri malum değildir. Babası Muhammed Hamza b. Ahmed tasavvuf ile uğraşmakta idi. Fenari lakabını doğduğu yer olan Fener kasabasından almıştır ya da babasının fenercilik yapması dolayısıyla almıştır.

Molla Fenari, Osmanlı Devletinin ilk şeyhülislamıdır. Ömrünü dinine ve devletine hizmetle geçirmiştir. Molla Fenârî, uzun zaman Bursa'da kalan ve Somuncu Baba diye tanınan Hâmid-i Aksarâyî'den de ilim ve feyz aldı.

Molla Fenari, Alaeddin-i Esved’den, Cemaleddin Aksarayi’den ve Mısır’da Ekmeleddini Baberti’den ilim tahsil etti. Babasından ve Somuncu Baba diye meşhur, büyük evliya Şeyh Hamideddini Kayseri’den de tasavvuf marifetlerini elde etti. Din ilimleri yanında, fizik, matematik, astronomi ve diğer fen ilimlerinde de üstün bir dereceye yükseldi. Tahsilini tamamladıktan sonra Anadolu’ya dönerek, Bursa’ya yerleşti.

Bursa'da Yıldırım Bayezid tarafından Manastır Medresesi müderrisliğine getirildi. Bir müddet sonra da Bursa kadısı oldu. Molla Fenârî kazzazlık (ipekçilik) yaparak da nafakasını temin etmeye çalıştı ve kazandığı paralar ile çok hayrât ve hasenâtta bulundu. Kale'de, Manastır mahallesinde ve Debbâglar semtinde olan mescidler ile, Pınarbaşı'ndaki Dâr-ül-hadîs, onun yaptırdığı eserlerdendir. Kudüs'te de bir medreseyi satın alıp, masraflarını, Anadolu'da yaptığı vakıfların gelirinden karşılamıştır. Vefâtında, çok para ve on binden çok kitap bıraktı.

Sultan Yıldırım Bayezid ve Çelebi Sultan I. Mehmet Han zamanında Bursa’da çok talebe okutup binlerce alim yetiştirdi. Adı ve şöhreti her tarafa yayıldı. Sultanlar, kumandanlar ve büyük alimler kendisine hürmet ve itibar gösterdiler. İlim ve irfan talep edenler, her taraftan gelip, onun derslerine devam ettiler. Molla Fenari ders okutma yanında fetva işlerini ve Bursa Kadılığını da yürüttü. Osmanlı padişahı II. Murat, onun bilim alanındaki gücünü takdir ederek 1424 yılında Osmanlılarda ilk defa Şeyhülislamlık görevine getirdi. Altı yıl kadar bu görevi yürüttü.

Molla Fenari, Bursa’da, Hicaz’da ve Mısır’da çeşitli medreselerde dersler okuttu. 1419 yılında Hicaz’a giderek hac görevini yerine getirir. Memluk Sultanı Melik Mümeyyid’in daveti üzerine Hac dönüşü tekrar Mısır’a uğrar. Bir müddet burada kalır, âlimlerle, evliya ile sohbet eder, ilmi müzakerelerde bulunur. Kaldığı müddet zarfında talebe de okutur. Sultan Çelebi Mehmed’in çağırması üzerine Bursa’ya döner.

Molla Fenari, Karaman Bey’inin kızı Gül Hatunla evlenmiş olup Mehmed Şah, Yusuf Bala, Hasan Paşa, Ahi Yusuf, Halil Paşa, Ümmı Külsüm adlı altı çocuğu olmuştur. Bunlardan en meşhurları büyük oğlu Muhammed Şah küçük oğlu Sinaneddin Yusuf Bala’dır İki oğlu da kendisi gibi alim olarak yetişmişler, onlar da Bursa’da kadılık yapmışlardır.

Molla Fenari, 1430 yılında (H.834 senesi Receb ayında) Bursa’da 80 yaşında iken ölmüştür. Mezarı Bursa’da, Keşiş Dağı eteğindeki Maksem adı verilen semtte yaptırdığı mescidin yanındadır. Caminin yanında bir medresesi ve pekçok hayır eseri vardır.

Molla Fenari’nin eserleri pekçok olup bunlardan bazıları şunlardır:
1) Ayn-ül-Ayan: Fatiha suresinin tefsiridir.
2) Füsul-ül Bedayi’ fi Usul-is-Şerayi’: Fıkıh usulüne dair olup, otuz senede tamamlanmıştır.
3) İsaguci Şerhi: Mantık ilmine dair çok kıymetli şerhtir. Bu mantık kitabını; birgün sabahleyin başlamış güneş batarken bir günde bitirmiştir. Eser Osmanlı medreselerinde uzun zaman ders kitabı olarak okutulmuştur.
4) Enmuzec-ül-Ulum: Yüze yakın ilme ait meseleleri ihtiva eden ansiklopedik bir eserdir. Bu eser oğlu Muhammed Şah tarafından şerhedilmiştir.
5) Feraiz-i Siraciyye Şerhi.
6) Şerh-i Mevakıf üzerine Ta’likat.
7) Esas-üt-Tasrif.
8) Risaletün fi Menakıb-iş-Şeyh Behaüddin-i Nakşibend.
9) Şerhu Fevaid-il-Gıyasiyye.
10) Şerh-ul-Misbah.
11) Haşiyetün ala Şerhay-is-Seyyid ves-Sa’d lil Miftah.
12) Uveysat-ül-Efkar fi İhtiyari ülil-Ebsar: Akli ilimlere dair olup, fen ilimlerinde zor problemlerin çözüm şekillerine karşı itirazları inceler.
13) Mukaddimet-üs-Salat.


Kaynak:Biyografi.info