Saadet İkesus Altan

Saadet İkesus Altan, Türkiye'de operanın kurucularındandır.

Saadet İkesus Altan, 3 Mart 1916 tarihinde İstanbul'un Üsküdar semtinde varlıklı ve eğitimli bir ailenin kızı olarak doğmuştur. Tam adı Fatma Saadet İkesus Altan'dır. Babası Mehmet Tevfik, I. Dünya Savaşı'ndan sonra subay rütbesiyle  Kurtuluş Savaşı'na katıldı ve hayatını kaybetti. Onu ve kardeşlerini annesi Fatma Mihri Nigar Hanım büyüttü. Annesinin Dışişleri Bakanlığı'nda sekreterlik yapmaya başlaması üzerine yaşamına Ankara'da devam etti. 1934 yılında  Ankara Kız Lisesi'nin fen bölümünden mezun olan Saadet İkesus Altan, lise yıllarında  Halkevi'nde tiyatro çalışmalarına katıldı ve Musiki Muallim Mektebi  solfej öğretmeni Nurullah Taşkıran'dan şan dersleri aldı. Liseden sonra öğretmenlerinin yönlendirmesiyle Ankara Veterinerlik Fakültesi'ne kaydoldu. Aynı yıl Soyadı Kanunu'nun kabulü ile annesi Fatma hanım, Saadet ve ailesi "İkesus" soyadını aldı. Sanat ve veterinerlik arasında ikilemde kalan Saadet İkesus, tercihini sanattan yana kullanmaya karar verince Veterinerlik Fakültesi'ndeki eğitimini yarıda bıraktı.

Saadet İkesus Altan, 1935 yılında Paul Hindemith, Paul Lohmann, Ahmed Adnan Saygun, Necil Kazım Akses ve Ulvi Cemal Erkin'den oluşan jüri tarafından seçilerek, şan eğitimi almak üzere Berlin'e gönderildi. Berlin Müzik Akademisi'nde Paul Lohmann, Prof Solossnuss, Maria Schulz'dan şan ve sahne dersleri alarak 1940 yılında mezun oldu.

Saadet İkesus, henüz öğrenciyken düzenli olarak radyoya çıkarak tanındı. Vilhelm Richard Wagner'in Liedler'inden oluşan ilk konserini, Berlin radyosunda verdi. Berlin radyosunda orkestra eşliğinde Vilhelm Richard Wagner'in Wesendanklied'lerini, Giuseppe Verdi'nin Aida operasından Amneris  partisini seslendirdi. 1939 yazında Wagner festivali için  Bayreuth'a ve Karkonosze Dağları'na birlikte gittikleri, orkestra şefliği sınıfı öğrencisi Helmut Henze ile bu seyahatte nişanlandı. Bir Türk olarak Aryan belgesi alamadığı için Alman nişanlısı ile evlenmesi mümkün olmadı. 1940 yılında Berlin Konservatuvarı'ndan mezun oldu.

Konservatuavar eğitimini tamamladıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığı'ndan aldığı izinle Almanya'da kaldı ve kendisine üç senelik kontrat öneren Duisburg Operası'na gitmeye karar verdi. Bir Alman sahnesine çıkabilmek için Aryan belgesine sahip olması gerektiği gerekçesiyle sorun yaşadı. Kontratı reddedilen ve bursu kesilen İkesus, Berlin Radyosu'na davet edilip kendisinden Türkçe bir parça söylemesi istendiğinde Almanlar'ın Türkler'i sevmediği gerekçesiyle bu teklifi reddetmiş ve bu olaydan sonra Dışişleri Bakanlığı'nın müdahalesi ile Duisburg Operası ile sözleşme yapabilmiştir.

Saadet İkesus, profesyonel olarak sanat yaşamına Duisburg Operası'nda Giuseppe Verdi'nin Rigoletto operasında Maddalena karakteriyle başladı. Ardından "Hansel ve Gretel", "Carmen", "Windsor’un Şen Kadınları", "Don Carlos", "Cosi fan Tutte", "Walküre", "Macbeth", "Tiefland" ve "Çingene Baron"'da başroller oynadı. Ardından Frankfurt Operası başyönetmeni Herbert Decker tarafından sahneye konan Carmen operasında, Carmen  rolüyle başarı kazandı. Bu eserle Regensburg, Düsseldorf ve Essen operalarında konuk sanatçı olarak kendisine rol verildi.

Türk operası ve tiyatrosunun kurucusu  Carl Ebert'in çağrısı üzerine 1941 yılında Türkiye'ye dönen Saadet İkesus, Carl Ebert'in sahneye koyduğu Fidelio  eserindeki rolü ile Türkiye'de de tanındı. Carmen, Maskeli Balo, Cosi fan Tutte operalarında ve Yarasa, Çingene Baron  operetlerinde baş roller oynadı. Il Trovatore,  Hansel ve Gretel, Satılmış Nişanlı, Orfe Cehenemde gibi eserlerde görev aldı.

Saadet İkesus, sahne çalışmaları devam ederken 1941 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı'nda şan eğitimi vermeye başlaması nedeniyle "ilk Türk kadın ses eğitmeni  unvanını aldı.

Saadet İkesus, 1942 yılında radyo için Opera Albümünden adlı bir program hazırlayıp sunuculuğunu yaptı; bu yolla kitlesel müzik eğitimine katkıda bulunmaya çalıştı. Aynı zamanda operayı Türk gırtlağına uygun bir hale getirmek adına da çalışmalar yaptı ve 1965 yılında, Türkiye’de ses eğitimi alanında ilk kitap olan  Ses Sağlığı ve Korunması  adlı kitabı yazdı.

Saadet İkesus, sözleri anlayamayan dinleyicilerin müziği de anlayamayacağı düşüncesiyle opera çevirileri yaptı. Opera ve operet çevirilerinin hemen hemen hepsi Türk Devlet Operaları'nda oynandı. İtalyanca, Almanca ve İngilizceden çevirdiği yaklaşık 50 opera arasında "La Traviata", " Maça Kızı", "Don Carlos", "Hansel ve Gretel", "Salome", "Maskeli Balo", "Eugene Onegin", "Alayın Kızı" operaları ve Brahms, Schubert, Çaykovski, Musorgski  ve sayısız lied bulunur.

Saadet İkesus, Milli Eğitim Bakanlığı'nın talebiyle çeşitli edebi eserlerin de çevirisini yaptı. Thomas Mann'ın bir Hint efsanesi olan  Değişen Kafalar  adlı eseri, Albert Emil Brachvogel'in  Friedmann Bach I, II  adlı romanları ile  Max Klein'ın  Güzel Şarkı Söylemek Sanatı  eserleri, opera dışındaki çevirilerindendir.

Saadet İkesus, "Yarasa opereti", "Elektra trageyası", "Bir Piyes Yapalım" adlı eserleri, 1952 yılında Ankara'ya gelen ve Ankara Devlet Tiyatrosu'nun başrejisörlüğünü yapan Arnulf Schröder ile birlikte sahneledi. Bu deneyimlerin ardından  Muhsin Ertuğrul'un teşvikiyle, çevirisini yaptığı  Wolfgang Amadeus Mozart'ın "Cosi fan tutte operasını sahneye koydu ve böylece Türkiye'deki ilk kadın opera rejisörü oldu. Ardından konservatuvarda "Hansel ve Gretel", "Palyaçolar"; Türk-Amerikan derneğinde İngilizce Telefon operalarını yönetti. Ankara Devlet operasında  Johann Strauss II'un  Viyana Kanı opereti, Gaetano Donizetti'nin  Zingara ve Gioacchino Rossini'nin "Evlilik sözleşmesi",  Kalmann'ın "Çardaş Fürstin" opereti Saadet İkesus'un rejisini yaptığı eserlerdir.

İzmir'de ilk şan konserini, Adana'da ilk kez batı repertuarlı bir konser, Ankara ve İstanbul'da orkestra ve piano eşliğinde konserler, Ankara Radyosu'nda yıllarca süren opera programı ve konserler, Münih, Nürnberg, Köln radyolarında konserler verdi. TRT'de program yapmanın dışında geleneksel Türk müziği radyo sanatçılarına ses, nefes ve diksiyon dersleri verdi. Muazzez Abacı, Emel Sayın gibi sanatçılar ondan ders aldı.

1963-1964 yılında Köln'de Glettenberg'in yardımcısı olarak ustalık derslerine katıldı. Münih Konservatuvarı'na Profesör unvanıyla katılma teklifi aldı ancak ailevi nedenlerle kabul etmedi.

Saadet İkesus ellinci sanat yılını İzmir Devlet opera ve balesinde Necdet Aydın'ın müdür ve genel sanat yönetmeni olduğu devirde  Franz Lehar'ın  Şen Dul'unu sahneleyerek kutladı. İstanbul Devlet Opera ve Balesi de 25. kuruluş yılında Atilla Manizade'nin müdür ve sanat yönetmeni olduğu zamanda Giuseppe Verdi'nin "'La Traviata" operasını Saadet İkesus sahneleyerek 50’inci sanat yılı bir daha kutlandı.

Saadet İkesus, üç evlilik yaptı ve bir oğlu oldu. Veterinerlik Fakültesi'ndeki öğrencilik döneminden tanıdığı üçüncü eşi Erdoğan Altan ile 1972 yılında İstanbul'a yerleşti.

 İstanbul Devlet Konservatuvarı'nda, Eğitim Fakültesi’nde ve İstanbul Operası'nda dersler vermeyi ve opera sahnelemeyi sürdürdü. Biyografik öykülerden oluşan "Kara Böcek" adlı kitabı 1995 yılında yayımlandı.

Türkiye’de pek çok opera sanatçısı  Hocaların Hocası diye tanınan Saadet İkesus ile çalışmıştır. Suna Korad, Fikret Kutnay, Aslı Omağ, Sevda Aydan, Filiz Işıksun, Özcan Sevgen, Müveddet  Altan Günbay, Mustafa İktu, Ayşe İktu, Mesut İktu, Mete Uğur, Atilla Manizade, Fevziye Bartu, Yalçın Keriman Davran, Şinasi Özel, Nejat Boren, Hale Cahit Şaher, Cemaliye Kıyıcı, Begüm Ertem, Yüksel Örses, Sevim Çıdamlı, Nursel Öncül, Nursel Sözlütürk, Oktay Akyüz, Nuran Çapanoğlu, Gülşen Kocaaay ve  Pekin Kırgız  bunlardan bazılarıdır.

Hayatının son yıllarını Ankara’da oğlu Can Altan'ın yanında geçiren Saadet İkesus Altan, 12 Aralık 2007 tarihinde Ankara'da 91 yaşında ölmüştür.

Kitapları :
1965 - Ses Sağlığı ve Korunması 
1995 - Kara Böcek

Çevirilerilerinden bazıları :
Brachvogel, Albert Emil: Bach, Friedemann I (1946)
Brachvogel, Albert Emil: Bach, Friedemann II (1946)
Mann, Thomas: Değişen Kafalar (1950)
Donizetti, Gaetano: Aşk İksiri (1952)
Tschaikovsky, Peter İlyich: Maça Kızı (1967)
Giordano, Umberto: Andrea Chenier Libretto (1973)
Monotti, Gian Carlo: Telefon (1983)
Guiseppe, Verdi: Bir Maskeli Balo (1986)
Massenet, Jules: Werther (1995)
Mozart; Wolfgang Amadeus: Sihirli Flüt (1997)
Flotow, Friedric von: Martha (2007)
Giuseppe Verdi: Nabucco Libretto (2007)


Kaynak:Biyografi.info