Muhsin Ertuğrul

İlk sesli Türk filmi, ilk defa kadrosunda kadın oyuncu barındıran Türk filmi ve uluslararası alanda ödül alan ilk Türk filmi gibi Türk sinemasında ilklerin yönetmeni olan, Çağdaş Batı Tiyatrosu’nun Türkiye’de kendisine bir yer bulması sağlayan Türk yönetmen, tiyatro oyuncusu, sinema oyuncusu, yapımcı, senaryo yazarı ve sanat yönetmeni. 1997 yılından bu yana Afife Tiyatro Ödülleri kapsamında Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü verilerek başarılı sanatçının saygıyla anılması sağlanmış, vefatının ardından ise Harbiye Sahnesi’nin adı İstanbul Şehir Tiyatroları tarafından değiştirilerek Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu adını almış, sanatçının adı ölümsüzleştirilmiştir.
Muhsin Ertuğrul, 28 Şubat 1892 tarihinde, İstanbul’da dünyaya geldi. Tefeyyüz Mektebi’nde, Topbaşı Rüştiyesi’nde ve Mercan İdadisi’nde okuyan Ertuğrul, ilk olarak 1909 yılında, Burhanettin Tiyatrosu’nda sergilenen ve Sir Arthur Conan Doyle’un aynı adı taşıyan eserinden uyarlanan Sherlock Holmes oyununda canlandırdığı Bob karakteriyle tiyatroyla tanıştı.

Burhanettin Tiyatrosu ile pek çok kez sahneye çıkan Ertuğrul, 1911 yılında tiyatro eğitimi almak üzere Paris’e gitti. Bu şehirde bulunduğu yıllarda bir yandan eğitimini tamamlayan sanatçı, bir yandan da dünyaca ünlü tiyatro topluluklarıyla tanışma imkanı yakaladı.

1912 yılında İstanbul’a dönünce yönetmen ve oyuncu olarak çalışmaya başladı. İlk kez William Shakespeare’in Hamlet oyununu sahneye koydu ve Hamlet rolünü oynadı. 1913 yılında Bursa’ya taşınan Muhsin Ertuğrul, bu şehirde Millet Tiyatrosu adıyla İsmail Galip Arcan, Behzad Butak ve Kemal Emin Bara ile kurduğu Yeni Turan Temsil Heyeti’nde çok sayıda yabancı oyunu sahneledi ve bu oyunlarda oynadı. Aynı yıl Şehsadebaşı’nda açtığı Ertuğrul Sineması’nda film gösterimleri yapan başarılı oyuncu, bir yandan da sinema salonunda aralarında Fener Bekçileri’nin de bulunduğu tiyatro oyunlarını sergiledi.

1913 sonunda karıştığı bir siyasi olay nedeniyle tekrar Fransa’ya gitti. Paris konservatuvarına tüm uğraşmalarına karşın giremedi.

İstanbul’a döndüğünde “Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları” topluluğunu kuran Muhsin Ertuğrul, 1914 yılında İstanbul’da Darülbedayi Osmani adıyla kurulan ve daha sonraki yıllarda Şehir Tiyatroları adını alacak olan merkezin kuruluşunda yer aldı. Burada Reşat Rıdvan Bey ve Andre Antonie ile beraber görev aldı ve aynı yıl açılan Darülbedayi adlı konservatuar ve sanat okulunda yardımcı öğretmen olarak çalışmalara başladı. 1915 yılında devamlı temsil kadrosuna atandı, çeşitli oyunlarda rol aldı.

1918-1921 yılları arasında Berlin’de bulunan Muhsin Ertuğrul, burada bir film şirketi kurarak Samson adlı sinema filminin yönetmen koltuğunda oturdu. 1921 yılında İstanbul’a dönüş yapan Muhsin Ertuğrul, 1921'de Darülbedayi'ye yönetmen olarak yeniden girdi. Ancak kurumda yönetim kurulunun ve diğer birimlerin sanatçılardan oluşması için girişimlerde bulununca kısa süre sonra arkadaşlarıyla birlikte işten çıkarıldı. Bu sırada sinema ile ilgilendi. Türkiye'nin ilk özel film şirketi olan Kemal Film'in yerli film yapımına başlaması için yardımcı oldu. 1921-1924 yılları arasında bu şirket adına 6 film çekti. Türkiye'de çektiği ilk film, "İstanbul'da Bir Facia-i Aşk" oldu. Kemal Film için çektiği filmler arasında Türk Kurtuluş Savaşı’nın ilk belgesel filmi kabul edilen “Zafer Yolları” da vardır. Ayrıca Halide Edip Adıvar’ın aynı adı taşıyan romanından uyarladığı "Ateşten Gömlek (film, 1923) ", Türk Kurtuluş Savaşı’nı konu alan ilk film olarak sinema tarihine geçti. Bu filmde başrolü oynayan Neyyire Neyir ile evlendi.

1924-1925 tiyatro sezonunda tekrar "Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları" adlı bir topluluk kurdu. Bu toplulukla İstanbul Şehzadebaşı’ndaki Ferah Tiyatrosu’nda çeşitli oyunlar sahneye koydu. Türkiye’de ilk defa öğrenciler için indirimli matineler bu dönemde düzenlendi, tiyatro bilgisi veren ücretsiz broşürler dağıtıldı. Tiyatro 23 oyundan sonra parasızlıktan kapandı.

Muhsin Ertuğrul 1925 yılında tiyatrosu kapandıktan sonra Sovyetler Birliği’ne gitti, İstanbul'dan Sovyetler Birliği'ne giden Moskova'da tiyatro çalışmalarına başlamış olan Nazım Hikmet'e katıldı. Moskova'da Konstantin Stanislavski, Nemiroviç-Dançenko, Aleksandır Yakovleviç Tayrov, Vsevolod Meyerhold, Ayzenştayn ve Sergey Mihayloviç Tretyakov’la tanıştı; çalışmalarına katıldı.

1927 Şubat'ında İstanbul’a dönen Muhsin Ertuğrul, Belediye Başkanı Muhittin Üstündağ’ın önerisiyle Darülbedayi’de sanat yönetmeni oldu. 1949 yılında Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü'ne getirilinceye kadar bu görevine devam etti.

1928 yılında İpek Film’in kurulmasına öncülük eden sanatçı, İpekçiler ailesinin de kendisine büyük bir maddi ve manevi destek vermesi ile çağdaş sinema teknolojisinin Türkiye’ye getirilmesine önayak oldu ve de 1931 yılında ilk Türk sesli filmi İstanbul Sokaklarında’yı çekti. Aynı yılın sonlarında İpekçiler tarafından ilk sesli film stüdyosu İstanbul’da kuruldu. İpek Film'de 1928-1941 arasında yönetmen olarak 20 film çekti.

Ankara Devlet Konservatuvarı’nın Tatbikat Sahnesi’nde yönetici olarak bir süre görev yapan Muhsin Ertuğrul, daha sonra İstanbul Şehir Tiyatrosu bünyesinde çalışmalarda bulundu. William Shakespeare’in 400. doğum günü kapsamında bir dizi etkinlik düzenleyen başarılı sanatçı, Şehir Tiyatrosu bünyesinde bulunan 5 sahnede William Shakespeare oyunu gösterdiği sebebiyle İstanbul Belediye Meclisi tarafından görevinden alındı. Kamuoyunun büyük tepkisi sonucunda belediye tarafından tekrar göreve çağrılan Muhsin Ertuğrul, bu durumu kabul etmedi.

1919 ile 1953 yılları arasında pek çok sinema filmini yöneten ve senaryo yazarlığı yapan Muhsin Ertuğrul, ayrıca aralarında Şehvet Kurbanı, Kızkulesi Faciası ve Ateşten Gömlek’in de bulunduğu on filmde oyuncu olarak görev aldı. Son olarak 1954 yılında Halıcı Kız adlı sinema filminin yönetmenliğini yapan Muhsin Ertuğrul, filmin gişede başarısız olması nedeniyle sinema hayatına son vererek kendisini tiyatroya adadı.

1971 yılında Devlet Kültür Armağanı’na layık görülen Muhsin Ertuğrul, bu ödülü alan ilk sanatçı oldu. İstanbul Üniversitesi’nde tiyatro eleştirisi dersleri veren sanatçı, ayrıca LCC Tiyatro Okulu’nda sahne dersleri de veriyordu.

1923 yılında vizyona giren ve ülkemizde ilk defa Müslüman bir kadın oyuncunun rol aldığı sinema filmi olan Ateşten Gömlek’te Muhsin Ertuğrul ile beraber çalışan oyuncu Neyyire Neyir, 1929 yılında Ertuğrul ile evlendi. 1929-1943 yılları arasında Neyir ile evli kalan Ertuğrul, ikinci evliliğini ise 1950-1979 yılları arasında hayatını paylaştığı Handan Ertuğrul ile yaptı.

1941 yılında Celalettin Ezine ile yaşadıkları hamlet davası olarak bilinen hamlet tartışmaları nedeniyle mahkemelik olmuşlardır.

1941 yılında eşiyle birlikte Perde ve Sinema adlı bir dergi çıkarmaya başlayan Ertuğrul, 1947'de Ankara'da Küçük Tiyatro’yu, 1948'de Büyük Tiyatro'yu ve 1955'te Oda Tiyatrosu'nu açtı.

Muhsin Ertuğrul İstanbul'da 1951 yılında genç sanatçılardan oluşan çok geniş bir oyuncu kadrosu oluşturduğu Küçük Sahne Tiyatrosu’nu kurdu. Aralarında Nevin Akkaya, Sadri Alışık, Çolpan İlhan, Heyecan Başaran, Şükran Güngör, Agâh Hün, Cahit Irgat, Asuman Korad, Kamran Yüce, Mücap Ofluoğlu, Lale Oraloğlu ve Münir Özkul gibi oyuncuların bulunduğu ilk kadroya daha sonra Haldun Dormen, Altan Karındaş ve Hayri Esen'in de aralarında olduğu birçok yeni oyuncu eklendi.

Muhsin Ertuğrul'a 23 Nisan 1979'da Ege Üniversitesince fahri doktor payesi verildi. Sanatçı, unvanını almak ve sanat yaşamının 70. yıl kutlamalarına katılmak üzere gittiği İzmir'de 29 Nisan 1979 günü kalp krizi sonucu 87 yaşında öldü. Vefatının ardından Harbiye Sahnesi’nin adı İstanbul Şehir Tiyatroları tarafından değiştirilerek Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu adını aldı ve sanatçının adı ölümsüzleştirildi.

1997 yılından bu yana Afife Tiyatro Ödülleri kapsamında Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü verilmektedir.

Filmleri

Yönetmen Olarak

Halıcı Kız (1953)

Evli mi bekar mı (1951)

Kızılırmak karakoyun (1946)

Yayla kartalı (1945)

Kıskanç (1942)

Kahveci güzeli (1941)

Akasya palas (1940)

Nasreddin Hoca düğünde (1940)

Şehvet kurbanı (1940)

Tosun paşa (1939)

Allah'ın cenneti (1939)

Bir kavuk devrildi (1939)

Aynaroz kadısı (1938)

Bataklı damın kızı, Aysel (1934)

Leblebici Horhor Ağa (1934)

Milyon avcıları (1934)

Cici berber (1933)

Nasit dolandırıcı (1933)

Karım beni aldatırsa (1933)

Kakos dromos (1933)

Söz bir, Allah bir (1933)

Bir millet uyanıyor (1932)

İstanbul sokaklarında (1931)

The Courier of Angola (1929)

Kaçakçılar (1929)

Ankara postası (1928)

Bir sigara yüzünden (1928)

Sözde kızlar (1924)

Leblebici Horhor Ağa (1924)

Ateşten gömlek (1923)

Kız Kulesinde bir facia (1923)

Boğaziçi esrarı (1922)

İstanbul'da bir facia-i aşk (1922)

İstanbul'da ıstırap (1922)

Das Fest der schwarzen Tulpe (1920)

Samson (1919)

Oyuncu Olarak

Kıskanç (1942)

Şehvet kurbanı (1940)

The Courier of Angola (1929)

Ankara postası (1928)

Frau mit den Millionen - 1. Der Schuß in der Pariser Oper, Die (1923)

Ateşten gömlek (1923)

Kız Kulesinde bir facia (1923)

Boğaziçi esrarı (1922) İstanbul'da ıstırap (1922)

Samson (1919)

Kaynak:Biyografi.info