Fuat Uzkınay

Türk yönetmen ve yapımcı Fuat Uzkınay, 1914 yılında Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışını filme alarak Türk sinema tarihinde film çeken ilk kişi oldu.

Fuat Uzkınay, 1888 yılında İstanbul’da doğmuştur. Tam adı Ali Fuat Uzkınay’dır. İlk ve ortaöğrenimini İstanbul'da tamamladıktan sonra İstanbul Sultanisi'nden (İstanbul Erkek Lisesi) mezun oldu. İstanbul Dâr-ül Fünûn'un (İstanbul Üniversitesi) fizik-kimya bölümüne girdi. Eğitimine devam ederken bir yandan da öğretmen yardımcılığı ve İstanbul Sultanisi'nde dahiliye memurluğu yaptı.

II. Meşrutiyet'in ilanından sonra, Türkiye'de sinemaya olan ilginin artmasıyla birlikte Fuat Uzkınay'ın da dikkatini çeken sinema sanatı, Fuat Uzkınay’ın dahiliye müdürlüğü yaptığı okulda öğrencilere sinemayı tanıtan ve öğreten dersler vermesini sağladı. Türkiye'de sinemayı halka ilk tanıtan Sigmund Weinberg'den sinema oynatıcısının kullanılmasını öğrendi. Böylece Fuat Uzkınay'ın aracılığı ile sinema ülkemizde ilk kez okula girmiş oldu.

Ünlü yönetmen Osman Seden’in babası Kemal Seden'i ve onun kardeşi Şakir Seden’i sinema salonu işletmeciliğine teşvik ve ikna eden Fuat Uzkınay’ın, Kemal Seden'in dayısı lokantacı Ali Rıza Öztuna’nın da katılımı ile 6 Temmuz 1914 tarihinde Şehzadebaşı'nda Millî Sinema adı verilen ve daha sonra "Ali Efendi Sineması" adını alan ilk Türk sinemasının 19 Mart 1914 tarihinde açılmasında büyük emeği geçmiştir. Aynı yıl Savaş çıkması üzerine, Fuat Uzkınay yedeksubay olarak silah altına alındı.

Ali Rıza Öztuna’nın sahipliğinde ve Kemal Seden ikinci ortak, Fuat Uzunkınay da emeği karşılığı kârdan pay alacak olan üçüncü ortaktır. Sinema, ucuz ve yeni bir eğlence olduğundan halk çok rağbet eder. Sinemaya olan talep artınca daha fazla sinema salonu ihtiyacı belirir. Sirkeci, Hocapaşa’da “Kemal Bey Sineması”, Yüksek Kaldırım’da “Kuledibi Sineması”, Şehzadebaşı’nda “Millet Sineması” ve Üsküdar’da “Park Sineması” olmak üzere dört sinema daha açarlar.

Askerliğini yaparken 14 Kasım 1914 Cumartesi günü Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin yıkılışını 150 metrelik filme çekerek, Türk sinemasında ilk kez film çeken kişi oldu.

1915 yılında Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın emriyle Merkez Ordu Sinema Dairesi (MOSD) kurulunca, kurumun başına Sigmund Weinberg getirilirken, yardımcısı Fuat Uzkınay oldu. Fuat Uzunkınay ilk olarak Enver Paşa'nın atlarını ve ailesini filme çekti. Bugünkü Aya İrini Kilisesi'nin bir kısmı sinema salonu haline getirildi ve burada Fuat Uzkınay daha çok askeri konulu filmler gösterdi. MOSD adına haber, belge ve Savaş filmleri çeken Fuat Uzkınay, Anafartalar Muharebesinde İtilaf Devletleri ordularının Püskürtülmesi, “Esir İngiliz Generali”, Harbiye Nazırının Kıta Teftişi, Çanakkale Muharebeleri, Von der Goltz Paşa'nın Cenaze Merasimi, Alman İmparatoru’nun Dersaadet’e Gelişi “gibi birçok belgeselde yönetmenlik ve görüntü yönetmenliği yaptı.

1916 yılında Arşak Benliyan Topluluğu’nun sahnelediği Leblebici Horhor oyununu Sigmund Weinberg ile sinemaya aktarmaya çalıştı. Sigmund Weinberg yönetmenliğinde başlanmış olan film, başrol oyuncularından birinin ölümü üzerine çekim yarıda kaldı. Daha sonra Merkez Ordu Sinema Dairesi’nin yapımcılığını üstlendiği filmi yönetmen olarak Fuat Uzkınay tamamlamıştır.

27 Ağustos 1916’da Osmanlı Devleti ile Romanya arasında savaş başlayınca, Sigmund Weinberg’in Romen uyruklu olması nedeniyle Merkez Ordu Sinema Dairesi’ndeki görevinden alındı ve ülkeden sınır dışı edildi. Yerine Fuat Uzkınay, Ağustos 1916 yılında MOSD'un başına getirildi ve bilgisini geliştirmek için aynı yıl Almanya'ya gitti. Almanya'da filmcilik konusunda eğitim gördü.1914 yılında çekimlerine başlanan ve ilk konulu film olan “Himmet Ağa'nın İzdivacı” adlı filmin oyuncuları, çekimler sırasında savaştan dolayı askere alındığından çekimler yarım kalmış daha sonra 1918 yılında büyük zorluklarla bitirebildi.

1917 yılında "Alman İmparatoru'nun Dersaadet'e Gelişi" belgeselini çekti. Bu filmde padişah Mehmet Reşat’ın Almanya imparatoru Kaiser Wilhelm-II’yi karşılamasını ve ziyaretlerini görüntülemiştir.

Birinci Dünya savaşı bitince Malül Gaziler Cemiyeti'nin sinema çalışmalarını yürüttü.

1919 yılında "Mürebbiye" filmini ve işgal altındaki kentlerde protesto gösterileri yapan halkın filmlerini çekti. Başrollerinde Raşit Rıza Samako, Ahmet Fehim Efendi, Behzat Butak’ın oynadığı "Mürebbiye" filminin bitmesinden sonra, 1919 yılında yönetmenliğini Ahmet Fehim Efendi’nin yaptığı bir tiyatro eseri olan Yusuf Ziya Ortaç'ın Binnaz adlı üç perdelik manzum tragedyasından uyarlan "Binnaz" oyununu yapımcı olarak sinemalaştırıldı.

Binnaz filmi, 1919 yapımı Mürebbiye filmi ile birlikte, Türk sinema tarihinde kadın ilişkileri üzerine kurulu konuları ihtiva eden ilk filmlerden birisi olması açısından da önemlidir. 8 Ocak 1920 tarihinde vizyona giren film, 55.000 bin liralık bir hâsılat elde etmiş ve dışarıya satılan ilk film olmuştur.

"Mürebbiye" filmi ilk kez İstanbul'da gösterilmiş ve işgal makamlarınca (Angel'in kişiliğinde Fransızları küçük düşürdüğü gerekçesiyle) sansür edilmiştir. Türk sinema tarihinde ilk defa sansür uygulanan filmimizdir.

1921 yılında Fikret Şadi Karagözoğlu'nun yönetmenliğini yaptığı "Bican Efendi Vekilharç" adlı tiyatro oyununu görüntüledi. Malül Gaziler Cemiyeti'nin sinema çalışmalarının sona ermesiyle boş kalan Fuat Uzkınay, Muhsin Ertuğrul'un "Kemal Film" adına çevirdiği "Boğaziçi Esrarı" (Nurbaba) filminin görüntü yönetmenliğini yaptı. 1922'de Kurtuluş Savaşı'nın son olaylarını içeren "Zafer Yolları" adlı orta uzunluktaki belge filmini çekti. 1924'te ordunun sinemacılık kolunun yeni baştan düzenlenmesi üzerine, bu kurumun Laboratuvar Grup Amirliği'ne atandı ve emekli olduğu 1954'e kadar bu görevde kaldı.

Fuat Uzkınay, ordudan 1954 yılında emekli oldu.

Ankara'da bulunan Türk Silahlı Kuvvetleri Foto Film Merkezi Komutanlığı'nın bir stüdyosuna hizmetlerinden dolayı Fuat Uzkınay'ın adı verildi.

Fuat Uzkınay, 29 Mart 1956 tarihinde İstanbul Göztepe'de 68 yaşında ölmüştür.

Filmleri :
Yönetmenliğini yaptığı film ve Belgeseller :
1923 - Zafer Yollarında
1922 - İzmir Zaferi : İstiklal
1919 - "Fatih'te İzmir İçin Miting"
1918 - Himmet Ağa'nın İzdivacı (görüntü yönetmeni ve yönetmen)
1918 - "Cülus-i Hümayun'da 16. Fıkra Resmi Geçidi"
1918 - "Vahdettin'in Kılıç Alayı" (görüntü yönetmeni)
1918 - "Vahdettin'in Biat Merasimi"
1918 - "Sultan Reşat'ın Cenaze Merasimi"
1918 - Abdülhamit II'in Cenaze Merasimi"
1917 - "Alman İmparatoru'nun Dersaadet'e Gelişi"
1917 - "Alman İmparatoru'nun Çanakkale'yi Ziyareti" (Görüntü Yönetmeni)
1916 - Leblebici Horhor Ağa (görüntü yönetmeni ve yönetmen)
1916 - "Çanakkale Muharebeleri"
1916 - "Van der Goltz Paşa'nın Cenaze Merasimi"
1916 - "General Townshend"
1916 - "General Townshend ve Hintli Üsera"
1916 - "Esir İngiliz Generali" (görüntü yönetmeni ve yönetmen)
1915 - "Harbiye Nazırı'nın Kıta Tefki-i ve Batum Manzarası" (görüntü yönetmeni)
1915 - "Anafartalar Muharebesi'nde İtilaf Orduları'nın Püskürtülmesi"
1914 - Meclis-i Mebusan-ı Osmani'nin 1330 senesi devre-i içtimaiyyesi resm-i küşadı
1914 - Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı

Yapımcı :
1921 - Bican Efendi Mektep Hocası
1921 - Bican Efendi'nin Rüyası
1919 - Binnaz
1919 - Mürebbiye
1918 - Himmet Ağa'nın İzdivacı
1917 - Bican Efendi Vekilharç

Görüntü yönetmeni :
1922 - Esrarı / Nur Baba
1921 - Bican Efendi Mektep Hocası
B1921 - ican Efendi'nin Rüyası
1919 - Binnaz
1919 - Mürebbiye
1919 - Tombul Aşığın Dört Sevgilisi
1918 - Ağa'nın İzdivacı
1917 - Bican Efendi Vekilharç
1914 - Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı

Eser:
1923 - Zafer Yollarında


Kaynak:Biyografi.info