Guilio Mongeri

Levanten kökenli Türk vatandaşı mimar Giulio Mongeri, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı’nın önemli temsilcilerindendir. Giulio Mongeri’nin başta İstanbul olmak üzere Ankara ve Bursa'da 1900 ile 1930’lu yıllar arası inşa edilmiş projeleri bulunmaktadır.

Giulio Mongeri, 1 Ağustos 1873 tarihinde İtalyan kökenli Luigi Mongeri (d.1818-ö.1882) ve İngiliz kökenli Tecla Taylor’ın en küçük çocuğu olarak İstanbul’da doğmuştur. Ailesinin kökleri Tanzimat Fermanı’nın ardından ve Avusturya’nın İtalya’yı işgali sonrası 1848 yılında Milano’dan İstanbul’a gelerek kentteki Levanten İtalyan topluluğuna katıldı. Felsefe ve tıp eğitimi alan babası Luigi Mongeri, önceleri Girit’te bulunmuş, daha sonra İstanbul’da kolera salgını ortaya çıkınca İstanbul’a gelmiş ve salgının yayılmaması için çalışmış, karantina uygulamalarında bulunmuştur. İstanbul’daki salgının yayılımını gösteren bir harita hazırlamıştır. Sultan I. Abdülmecit’in padişahlığı döneminde (1839-1861) 1857’de Süleymaniye Darüşşifası’na doktor olarak atanmış, 1860’da hastanenin başhekimi olmuştur. Sultan Abdülaziz döneminde (1861-1876), padişahın isteği ile 1873 yılında Toptaşı Darüşşifası’nın başına getirilmiştir.

Giulio Mongeri 9 yaşında iken babası ölünce annesi ve kızkardeşi Mary ile birlikte Milano’ya gitmiş ve amcaları Giuseppe ve Michele’nin yanında büyümüştür. Giulio Mongeri, Milano’da Il Parini okuluna başlamış, amcası Giuseppe’nin de hocalık yaptığı Brera Güzel Sanatlar Akademisi’nde 1 Nisan 1892’de mimarlık eğitimine başladı.

Giulio Mongeri, mimarlık eğitimini Milano’da Brera Akademisi’nde yaptı ve 28 Ekim 1896 tarihinde mezun olduktan sonra İstanbul’a döndü. Ağabeyi Federico Mongeri’nin Büyükada’daki evine konuk oldu. Burada İtalyan Hayır Derneği eski başkanı Napoleone Capodaini’nin kızı Caterina (Ketty) (1877-1900) ile tanışmış ve evlenmeye karar vermişlerdir. Ancak Brera’daki arkadaşlarıyla birlikte Genova limanında tahıl silosu inşaatında görevli olduğu için proje bitene kadar Genova’da kalmıştır. Proje tamamlandıktan sonra 1898 yılında İstanbul’a dönmüş ve Caterina Capodaini ile evlenmiştir. Eşi Caterina, evlendikten kısa bir süre sonra ilk çocukları Guido’nun 1900 yılında doğumunda hayatını kaybetmiştir.

Giulio Mongeri, daha sonra ölen eşi Caterina Capodaini’nin kız kardeşi Cristina (1879-1917) ile evlenmiş, bu evlilikten Ketty (1904), Alda (1909), Giulio (1910), Elena (1912) ve Giovanna (1913) isimli çocukları olmuştur. Eşi Cristina 1917 yılında tifo nedeniyle hayatını kaybetmiştir.

Giulio Mongeri, daha sonra Tecla Radeglia ile bir evlilik yapmış, bu evlilikten de Margherita (1922) adında bir kızları olmuştur.

Ailenin hâlâ İstanbul’da yaşayan bireyleri vardır.

Giulio Mongeri, 19. yüzyıl sonunda başlayıp 20. yüzyıl ortalarına uzanan meslek yaşamı, Osmanlı İmparatorluğu’nun çalkantılı siyasi ortamında geçti. Fotoğraf sanatına da hakimiyetiyle dönemi için belge niteliği taşıyan fotoğraflar çekti.

İstanbul İtalyan topluluğunda tanınan bir kişi olan Giulio Mongeri, 1903 yılında Società Operaia Italiana di Costantinopoli’ye (İstanbul İtalyan İşçi Yardımlaşma Derneği) üye olmuş ve 1934 yılına kadar üyeliği devam etmiştir. Derneğin aktif bir üyesi olan Mongeri Derneğin resmi yayın organı olan Rassegna Italiana’da mimarlık üzerine yazılar yazmış ve Derginin danışma kurulunda görev almıştır. Ayrıca İstanbul’da etkinlik gösteren derneklerden biri olan Dante Alighieri Derneği’nin Yönetim Kurulu’na seçilmiştir. İstanbul’da İtalyan dernekleri tarafından düzenlenen çeşitli yardım etkinliklerine ve kutlamalara katılmıştır.

Giulio Mongeri, İstanbul’da 1903 tarihli Güzel Sanatlar sergisine 5 proje ile katılarak ilk kez adını duyurmuştur. 5 proje ile sergiye katılan Mongeri'nin projeleri şunlardır: Kilise Projesi (Lombard usül mimarisi), Bir Konak (Rönesans İtalyan), Bir Bina (Yunan usül mimarisi), Han Projesi (Art-Nouveau), Konak Projesi (Art-Nouveau) Bu projelerin hepsi çok beğenilmiştir. Sergideki projelerden biri olan kilise projesi Beyoğlu'nda inşa edilen Saint Antoine Kilisesi (1906-1912) ile yaşama geçecektir.

Mongeri, 1907 yılında İtalyan Büyükelçiliği mimarı olarak atanmış ve Milano Güzel Sanatlar Akademisi’nin muhabir üyesi seçilmiştir. 1911 yılında Osmanlı Bankası resmi mimarı olmuştur.

Sanayi-i Nefise Mektebi müdürü Osman Hamdi Bey’in çağrısıyla 25 Aralık 1909 tarihinde mimarlık şubesinde hoca olarak başladığı Sanayi-i Nefise Mektebi’ndeki görevini Osmanlı İmparatorluğu ile İtalya Krallığı arasında gerçekleşen Trablusgarp Savaşı yüzünden Ekim 1911’de bırakıp 16 Nisan 1913 tarihinde yeniden başlaması, ardından 11 Ağustos 1915’te I. Dünya Savaşı nedeniyle ayrılıp 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi'nin ardından tekrar İstanbul'a ve akademideki görevine dönmüştür.

1930'a değin Cumhuriyet'in ilk kuşak mimarlarının yetişmesine katkıda bulundu. Mimarlık ortamında etkin olacak olan Sedat Hakkı Eldem, Arif Hikmet Koyunoğlu, Şevki Balmumcu, Macit Rüştü Kural, Hüsnü Tümer gibi geleceğin mimarlarını yetiştirerek bir sonraki kuşağın mimarlık anlayışında da etkili olmuştur.

Bu arada Mimar Kemaleddin Bey, Vedat Tek ve Arif Hikmet Koyunoğlu ile birlikte Ankara'da Birinci Ulusal Mimarlık Akımına uygun yapılar gerçekleştirdi.

Giulio Mongeri’nin başta İstanbul olmak üzere Ankara ve Bursa'da 1900 ile 1930’lu yıllar arası inşa edilmiş projeleri bulunmaktadır. Osmanlı mimarisi, Selçuklu mimarisi, İslam mimarisi ve Bizans Mimarisi ile özellikle ilgilenen mimar, bu yöndeki yönelimini Birinci Ulusal Mimarlık Akımı ile özdeşleştirilen birçok yapı ile göstermiştir.

Milano Brera Akademisinden almış olduğu eğitim sonrasında özellikle çalışmalarını Türkiye’de ve özellikle de İstanbul ve Ankara’da sürdürmüş olan Giulio Mongeri’nin Türkiyede ki başlıca eserleri arasında San Antuan Kilisesi, Karaköy Palas, Maçka Palas, Taksim Meydanındaki Atatürk Heykelinin kaidesi, Ankara Ziraat Bankası, Osmanlı Bankası ve İş Bankası merkez binaları, Bursa’da Çelik Palas Oteli sayılabilir.

Giulio Mongeri’nin İstanbul’daki ilk önemli tasarımı 1 Ocak 1906’da Edoardo de Nari ile ortak olarak tasarladığı Beyoğlu İstiklal Caddesi üzerinde yer alan Saint Antoine Kilisesi ve Apartmanları projesidir.

İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla birlikte eşi Tecla ve kızı Alda’yı da yanına alarak 1941 yılında İtalya'ya Venedik’te yaşayan kızı Giovanna’nın yanına gitti. Giulio Mongeri'nin kızı Elena Elagöz ve ailesi İstanbul'da kaldı. Giulio Mongeri, İtalya'ya döndükten 10 sene sonra kızını ve torunlarını ziyaret için İstanbul'a döndü. İstanbul'da iki ay kaldıktan sonra İtalya'ya dönen Mongeri, kısa bir süre sonra vefat etti.

Giulio Mongeri, 30 Kasım 1951 tarihinde İtalya, Venedik’de 78 yaşında ölmüştür. Giulio Mongeri, amcası Giuseppe tarafından yaptırılan ve Milano’da bulunan Cimitero Monumen tale’deki (Anıt Mezarlık) aile anıt mezarlığına defnedilmiştir.

1920 yılında İstanbul Karaköy'de bulunan Karaköy Palas binasını inşa etti. Giulio Mongeri'nin önemli eserlerinden biri olan bina, günümüzde Halkbank'ın Karaköy Şubesi olarak faaliyet göstermekte

1922 yılında yapılan Maçka Palas binası İstanbul Nişantaşı'nda bulunuyor. Ankara Ulus'ta yer alan Osmanlı Bankası binası 1926 yılında inşa edildi. Mimarisiyle dikkat çeken bina döneminde üç yüz bin TL'ye mal oldu. 1926 yılında Osmanlı Bankası için yapılan bina daha sonra Garanti Bankası'na geçti.

Taksim Cumhuriyet Anıtı'nı İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica yapmıştır. Ali Hadi Bara ve Sabiha Bengütaş'ın desteğiyle anıt 1928'de tamamlanmıştır. Anıtın kaide ve çevre düzenlemesini ise Giulio Mongeri yapmıştır.

Ziraat Bankası Genel Müdürlük Binası Giulio Mongeri'nin Ankara Ulus'ta ki bir diğer eseri ise Ziraat Bankası binasıdır. Giulio Mongeri tarafından tasarlanan bina 1925-1929 yılları arasında tamamlanmıştır. Bina günümüzde Ziraat Bankası Müzesi olarak hizmet vermektedir.

İlk ulusal mimarlık döneminin karakteristik yapılarından olan banka binasının yapımına 1926’da başlanmış ve 1929 tarihinde tamamlanarak dönemin Başvekili İsmet İnönü tarafından açılmıştır.

Türkiye İş Bankası Genel Müdürlük Ankara Ulus'ta bulunan Türkiye İş Bankası Genel Müdürlüğü binası da Mongeri'nin eseridir. 1929'da inşa edilen yapıda Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin yanı sıra Fransız tarzı da kullanılmıştır.

Bursa'da bulunan Çelik Palas Otel, Mustafa Kemal ATATÜRK'ün isteği üzerine inşa edildi. Mongeri, otel inşaatı öncesinde en güzel yeri bulabilmek için aylarca Bursa'da yaşamış, Bina mimar Hüsnü Tümer tarafından 1935 yılında tamamlanmış. Bina 2009 yılında ise restore edildi.

Eserlerinden Bazıları :
1912 - Aziz Antuan Katolik Kilisesi, Beyoğlu, İstanbul
1920 - Karaköy Palas, Karaköy, İstanbul
1924 - Maçka Palas, Nişantaşı, İstanbul
1925 - Bozlu Holding Binası, Şişli, İstanbul
1926 - Osmanlı Bankası Binası, Ulus, Ankara
1928 - Osmanlı Bankası Binası, Konak, İzmir
1928 - İnhisarlar (Tekel) Başmüdürlük Binası, Ulus, Ankara
1928 - Taksim Cumhuriyet Anıtı’nın kaidesi, Taksim Meydanı, İstanbul
1929 - Ziraat Bankası Genel Müdürlük Binası, Ulus, Ankara
1929 - Türkiye İş Bankası Genel Müdürlük Binası, Ulus, Ankara
1932 - Çelik Palas, Bursa
İtalyan Elçiliği Binası (tamamlanamadı )(İstanbul, bugün Maçka Akif Tunçel Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi)


Kaynak:Biyografi.info